5 toekomstige technologische disrupties
De onbedwingbare behoefte van de mens om in de toekomst te willen kijken, is van alle tijd. Ongeveer 6000 jaar geleden waren er al waarzeggers in het oude China en Egypte. De Grieken hadden hun orakels Delphi en Trophonios en na de tarotkaarten en de weinig betrouwbare Nostradamus gluren we tegenwoordig in de kristallen bol van data-analyse. Door de eeuwen heen werd de nieuwsgierigheid naar wat ons te wachten staat grotendeels ingegeven door angst. Dat is nog steeds het geval, maar dankzij prachtige beloftes van de moderne technologie werpen sommigen van ons ook een zonnige blik voorwaarts.
We betreden een tijdperk waarin het aantal mensen dat niet meer schrikt van de term ‘disruptie’ groeit. Zij verwelkomen het adagium ‘verandering is de enige constante’ en zetten zich niet langer schrap voor een mogelijk onzachte landing in de toekomst. Integendeel, er is vertrouwen en zelfs ongeduld om daar te geraken. We zijn allemaal geconfronteerd met cloud computing, augmented reality, 3D-printing en IoT (wat tot nu toe nog slechts mondjesmaat tot onze levens is doorgedrongen). U kunt dus maar beter toetreden tot deze steeds groter wordende groep mensen, want of we het leuk vinden of niet: er staan ons nieuwe technologische disrupties te wachten. In dit artikel benoemen we enkele belangrijke technologische doorbraken die ons leven in de toekomst zullen veranderen.
Wat is nu echt disruptief?
De technologische vernieuwingen volgen elkaar sneller op dan ooit tevoren. Dit kunnen zinvolle toevoegingen zijn op bestaande technologie, soms ook zijn het grillen. Een gril als Pokémon is leuk en was enige tijd immens populair, maar daar houdt het wel mee op. Deze ontwikkelingen veranderen niet wezenlijk hoe wij dingen doen of hoe wij naar de wereld kijken. Echte digitale disrupties doen dat wel. Zij beïnvloeden in hoge mate de technologie zelf, het bedrijfsleven, de industrie en de maatschappij. Zij dwingen organisaties om hun businessmodel 180 of zelfs 360 graden om te gooien. Uiteraard is niet iedere verandering even disruptief. Onderzoeksbureau Gartner onderscheidt hierin vijf verschillende gradaties. Disrupties met een geringe ‘footprint’ in onze maatschappij verbeteren iets dat al bestaat. Denk aan de ontwikkeling van de e-book of ledverlichting. Dat laatste is natuurlijk zonder meer ‘cool’ en verrijkt de mogelijkheden met licht, maar nog steeds gebruiken we licht als licht. Een ‘uitbreiding’ is al iets ingrijpender met ontwikkelingen als augmented reality en pakketbezorging door drones. Bij het derde disruptieve niveau – ‘transformerend’ – kunnen we denken aan de autonome auto of de virtuele persoonlijke assistenten. Wanneer we iets ‘opnieuw uitvinden’, zoals de wijze waarop de telefoon vrijwel volledig is vervangen door de smartphone, is de disruptie enorm ingrijpend. Echt ‘revolutionair’ – niveau 5 – was uiteraard de komst van het internet. Dat heeft de complete wereld een geheel nieuw aanzien gegeven en raakt praktisch ieder individu. Wat niet-technologische disrupties betreft scoren historische gebeurtenissen als de industriële revolutie en de Tweede Wereldoorlog enorm hoog qua impact op de wereld.
Disruptieniveaus
- Revolutionair
- Opnieuw uitvinden
- Transformerend
- Uitbreidend
- Verbeterend
De zonzijde
Een belangrijk deel van de angst voor disrupties zit hem in mogelijk verlies van werkgelegenheid. Zeker omtrent AI zit de schrik er goed in. Gartner twijfelt er ook niet aan dat deze disruptie banen zal kosten. We schreven al in de decembereditie dat AI in de komende twee jaar ongeveer 1,8 miljoen banen zal elimineren. Het goede nieuws is dat deze ontwikkeling ruim 2,3 miljoen banen zal creëren. De mensen die hun baan verliezen, zullen daar alleen weinig troost uit putten, omdat de vereiste vaardigheden zullen verschuiven. Met andere woorden, wie door een robot wordt vervangen, zal alleen door omscholing een baan kunnen behouden. Wanneer drones het werk van pakketbezorgers overnemen, is dat een definitieve verschuiving. Aan de zonzijde van disrupties zitten onder meer toegenomen gemak, efficiency en kostenbesparing. Over niet al te lange tijd hoeven wij geen autoverzekering meer af te sluiten, omdat we zelf geen auto meer nodig hebben. We laten ons dan door autonome auto’s van A naar B vervoeren. Bovendien is de luchtvervuiling tegen die tijd drastisch verminderd omdat alle zelfrijdende auto’s elektrisch zullen zijn.
De vijf disrupties die we hieronder beschrijven, bevinden zich momenteel alle in de beginfase van ‘verbeterend’ of misschien zelfs dat nog niet eens. Toch raden we iedereen aan ze scherp in het oog te houden.
Disruptie 1: Quantumcomputers
De eerste technologische ontwikkeling die in de toekomst tot een serieuze disruptie zal leiden, is de quantumcomputer. Quantummechanica is de wetenschap van de verstrengeling en de zogeheten superpositie van twee aan elkaar gepaarde elementaire deeltjes – een elektron of een foton. Die quantumverstrengeling openbaart zich wanneer twee deeltjes zich hetzelfde gedragen, ongeacht hoe ver ze van elkaar verwijderd zijn. De bits in een traditionele computer kennen de waarde 0 of 1. Een quantumbit (qubit) kan de waarde 1 of 0 hebben, maar het kan ook de waarden 0 en 1 tegelijkertijd hebben. Dit principe wordt aangeduid met de term ‘superpositie’. De computer werkt dus met waarschijnlijkheden. Een quantumprocessor kan parallelle berekeningen over zeer grote hoeveelheden verschillende data vele malen sneller uitvoeren dan een conventionele computer. Het concept van deze magische computer dateert al uit het begin van de jaren tachtig van de vorige eeuw. Maar sinds enkele jaren wordt er wereldwijd veel geld in onderzoek gestoken. In Nederland speelt de TU Delft hierin een belangrijke rol en afgelopen november presenteerde IBM een prototype quantumprocessor met 50 qubits.
Er zijn nog stevige uitdagingen in het stabiel krijgen van quantumcomputers, en ze zijn niet voor alle soorten berekeningen geschikt, maar de aanwezige potentie is overweldigend.
Revolutionair
De omvang van deze disruptie is nu nog nauwelijks in te schatten. Dat komt ook doordat de huidige generatie quantumcomputers tot ongeveer 17 qubits gaan, maar dat aantal stijgt snel. Bedenk dat 300 volledig verstrengelde qubits net zoveel klassieke bits aan informatie kunnen manipuleren als er atomen in het hele universum zijn. En al die berekeningen – onoverzichtelijk ontelbaar veel – gebeuren gelijktijdig. Het is dus slechts een kwestie van tijd voor we quantumcomputers hebben die heel snel problemen kunnen oplossen waar een digitale computer miljoenen jaren voor nodig zou hebben. Volgens de prognose van Gartner zullen quantumcomputers rond het jaar 2030 werkelijk revolutionaire disruptie kunnen veroorzaken. Toepassingsgebieden die we nu kunnen bedenken, zitten in de hoek van het kraken van encryptie, data-analyse ten behoeve van kankeronderzoek en het ontwikkelen van nieuwe medicijnen. De wetenschap zou revolutionair kunnen veranderen. Computermodellen gaan overhoop, beveiligingsmodellen moeten op de schop. Gartner ziet dit als een van de belangrijkste technologische ontwikkelingen voor de toekomst. Maar ook zij weten nog niet goed hoe diep de impact zal zijn op ons leven.
Advies aan de CIO: Onderzoek quantumcomputing via online simulatoren of echte quantumcomputers as-a-service.
Disruptie 2: Nepwerkelijkheid
De ontwikkelingen binnen augmented en virtual reality versnellen de verspreiding van nepwerkelijkheden. ‘Counterfeit reality’ is de digitale creatie van beelden, video’s, documenten of geluiden die overtuigend realistische weergave bieden van zaken die nooit hebben plaatsgevonden of nooit als zodanig hebben bestaan. De Amerikaanse president Donald Trump beklaagt zich regelmatig over ‘fake news’. Dit gaat nog een paar stappen verder. Nu al weten we vaak niet of een Facebookbericht of een nieuwsfoto echt is of nep. Ook blijft het gissen of iemand met twee miljoen Twittervolgers niet meer dan de helft daarvan zelf heeft gecreëerd met software bots. Wat is nog echt en wat is nep? Het sluipt langzaam maar zeker onze maatschappij binnen. Volgens Gartner zal het vanaf 2022 transformerende proporties aannemen.
Binnen dit domein zal zich een strijd ontwikkelen tussen de makers en de detectoren. Vooralsnog hebben de makers een voorsprong. Hun disruptie heeft in 2022 al het niveau van opnieuw uitvinden bereikt. Hoe dit zich zal ontwikkelen, hangt niet zozeer af van de technologie, maar meer van in hoeverre de maatschappij zal aanvaarden dat de afwijking de norm wordt. Hoe meer we nepwerkelijkheid als ‘normaal’ gaan aanvaarden, hoe lager onze verontwaardiging als we bij de neus worden genomen.
Advies aan de CIO: Gebruik technologieën als AI en quantumcomputers om een ‘waarheidsfilter’ te creëren ter verdediging van de merknaam van het bedrijf.
Disruptie 3: Synthetisch leven
Autonome insecten worden nu al ontwikkeld. Een belangrijke aanleiding hiervoor is de zorgwekkende sterfte onder bijen de afgelopen jaren. Hun rol in de hele voedselketen is zo belangrijk, dat wij nu al autonome bijen ontwikkelen voor het geval de echte beestjes het werk niet meer aankunnen. In dat geval beschikken we over kleine vliegende machientjes die daadwerkelijk bloemen bestuiven. Dus als je in de toekomst denkt een irritante vlieg dood te slaan, kan je zomaar een kapotte minidrone in je handpalm vasthouden. Maar zoals met veel technologische ontwikkelingen kan ook deze disruptie ernstige negatieve consequenties hebben, als kwaadwillenden het gaan gebruiken. Als dergelijk klein synthetisch leven camera’s draagt, zal dat de volledige surveillance en fysieke beveiliging op zijn kop zetten. De precieze impact van nanobots valt nog nauwelijks te overzien. Volgens Gartner zal synthetisch leven rond het jaar 2032 het niveau van opnieuw uitvinden hebben bereikt.
Advies aan de CIO: Deze disruptie raakt vooralsnog voornamelijk de fysieke beveiliging.
Disruptie 4: Magnetische en quantumlevitatie
Evenals bij de quantumcomputers bereikt deze technologische ontwikkeling het niveau van magie. Magnetische levitatie wordt nu al op enkele plaatsen in de wereld toegepast in het transport, zoals de Japanse magnetische zweeftrein. Maar de potentie van beweging zonder frictie opent een wereld aan mogelijkheden, waarvan we nu nog maar een klein stukje kunnen overzien. Het zogeheten Meissner-effect treedt op als een sterk gekoelde magneet op een supergeleider wordt geplaatst. De techniek hierachter voert te ver voor nu, maar dankzij deze quantumlevitatie blijft het zwevende object in een vaste positie boven de supergeleider zweven. Naast de zweeftrein is er nu ook een zwevende platenspeler, de Mag Lev Audio. Toch zal deze toverachtige technologie langzaam maar zeker breder onze levens binnentreden, te beginnen met grappig speelgoed. Zwevende kogellagers in machines kunnen enorme voordelen bieden, of wat te denken van zwevende auto’s. Naar verwachting zal deze disruptie in 2022 het transformerende niveau hebben bereikt.
Advies aan de CIO: Pas magnetische levitatie toe in productieprocessen en onderzoek software ten behoeve van positionering en controle.
Disruptie 5: Visuele herkenning en preherkenning
Machines kunnen veel sneller de gebeurtenissen in een real time videostream herkennen dan mensen. Tijdens de schietpartij in Las Vegas op 1 oktober vorig jaar zijn diverse video’s gemaakt. Bij de mensen die filmden, duurde het tien tot twintig seconden voordat ze zich realiseerden dat er iets mis was. Ze zagen mensen in allerlei richtingen wegrennen, ze zagen mensen vallen, maar begrepen niet onmiddellijk dat er sprake was directe levensbedreiging. Herkennings- en preherkenningssoftware ziet binnen drie seconden wat er daadwerkelijk aan de hand is. Het kan onderscheid maken tussen mensen die vallen omdat ze struikelen en mensen die vallen omdat ze zijn neergeschoten. Dit is belangrijk omdat het de veiligheid van onze wereld ingrijpend kan verbeteren. Maar ook zijn toepassingen denkbaar die het leven van bijvoorbeeld visueel gehandicapte mensen kan verrijken. Foto’s die je maakt met de app TapTapSee krijgen een bijzonder accurate beschrijving, die dan door een voice over kan worden uitgesproken. De app kan zelfs zien of je een iPhone5 vasthoudt of een iPhone5s. Volgens Gartner bereikt deze disruptie een heruitvindend niveau rond het jaar 2022. Het preherkennen – zien dat iets zal gebeuren voordat het daadwerkelijk gebeurt – maakt deel uit van deze disruptie. Hierbij kunnen we denken aan het controleren van grote mensenmassa’s, waar een dreiging wordt gedetecteerd voordat het een probleem kan worden.
Advies aan de CIO: Afhankelijk van de sector. Onderzoek in de zorg- en beveiligingssector de mogelijkheden van deze disruptieve technologie.
Magisch
Hoe de toekomst zich in werkelijkheid ook zal ontrollen, het is duidelijk dat de CIO zichzelf als een ‘disruptive savvy’ moet gaan ontwikkelen. Veel CIO’s lijden aan disruptiemoeheid. Wie daarin blijft hangen, zal letterlijk en figuurlijk door de toekomst worden ingehaald. Moedwillige disruptie binnen de eigen organisatie en binnen de sector waarin een bedrijf opereert, is nu al aan de orde van de dag en dat wordt alleen maar sterker. Maar als we nu eens zonder enige zorg naar de hierboven beschreven disrupties kijken, kunnen we in ieder geval één ding concluderen: technologie neemt magische proporties aan.
Aan de basis van dit artikel ligt de keynote die Daryll Plummer gaf tijdens de Gartner ITxpo in Barcelona in november 2017.
