Serious of applied gaming heeft definitief een plek veroverd in de zorg. De toepassingen zijn divers. Aankomende artsen, verpleegkundigen en huisartsen oefenen spelenderwijs in de protocollen voor spoedeisende hulp. Chirurgen kunnen voortaan ‘droogzwemmen’, voordat ze op de operatiekamer het diepe ingaan. Ook worden ze zich dankzij gaming beter bewust van wat er tijdens een operatie om hen heen gebeurt. Tijdens de vakbeurs Zorg & ICT, van 18 tot en met 20 maart 2015 in de Jaarbeurs in Utrecht, staat applied gaming volop in de schijnwerpers.
Voor de zorg levert serious gaming een aanzienlijke kostenbesparing op, want het aantal ziekenhuisbezoeken wordt teruggedrongen. In de VS wacht een tweetal applied games zelfs op goedkeuring als medicijn. Patiënten hebben in dat geval geen chemische geneesmiddelen meer nodig.
“Serious games stellen artsen, medisch specialisten en ook verpleegkundigen in staat volop te oefenen in risicovolle ingrepen. Het doel is vaardigheden ontwikkelen in een omgeving waar fouten gemaakt kunnen en mogen worden gemaakt, want daar leer je van. Een arts die gamet maakt 37 procent minder fouten, blijkt uit Amerikaans onderzoek”, verklaart voorzitter Jurriaan van Rijswijk van de Games for Health Europe Foundation de groeiende populariteit van serious of applied games.
Game-industrie en medische wereld met elkaar verbinden
Deze stichting zet zich in voor een wijde verspreiding van kennis over games voor de zorg door game-industrie en medische wereld met elkaar te verbinden, onder meer in de vorm van een jaarlijkse conferentie. Tijdens de vakbeurs Zorg & ICT verzorgt Van Rijswijk een aantal presentaties. “Applied games bieden de zorg ook tijdwinst, wat gezien het toenemende personeelstekort en bezuinigingen hard nodig is. Met de vergrijzing zijn alle handen nodig aan bed. Artsen en verplegers kunnen in hun eigen tijd en eigen tempo aan hun kennis en vaardigheden werken.”
Van Rijswijk constateert een, wat hij noemt ontwikkeling van ‘knowledge of the crowd’. De zorg krijgt waardevolle kennis uit de samenleving aangereikt. Zo leverden zo’n 57 duizend gamers vanuit de hele wereld een onmisbare bijdrage aan biochemisch onderzoek via het door computerwetenschapper Zoran Popovic ontwikkelde applied game Foldit. Waar de wetenschap tien jaar lang de tanden op stuk beet, slaagden zij wel.
De gamers kraakten de puzzel van het opvouwen van eiwitten. Het achterhalen van de vorm waarin een bepaald eiwit voorkomt, is nodig voor de ontwikkeling van medicijnen voor bepaalde type virussen. In dit geval ging het om een retro-virus voor de ontwikkeling van een anti-HIV medicijn. “Doordat zoveel gamers het spel gingen spelen en probeerden het eiwit op een bepaalde manier te vouwen, vonden zij binnen enkele weken de oplossing.”
Op dit moment wachten twee applied games van de Amerikaanse neurowetenschapper Adam Gazzaley op de goedkeuring als medicijn door de FDA (Food and Drug Administration). Gazzaley maakte eerder het programma NeuroRacer, waarmee Alzheimer-patiënten zichzelf kunnen trainen in het tegelijkertijd uitvoeren van twee taken. Het spelen van games beïnvloedt de cognitieve functies van de hersenen. Bekend is dat Parkingson-patiënten door gaming dopamine aanmaken, een bij deze patiënten verminderd aanwezige neurotransmitter waardoor ze vitale cognitieve functies verliezen, zoals concentratie en reactiesnelheid.
De twee games van Gazzaley die door de FDA worden beoordeeld, zijn toepassingen van NeuroRacer die zich richten zich op patiënten met schizofrenie en ADHD. Al gamend maken ook zij stoffen aan om hun cognitieve prestaties te verbeteren. Een FDA-erkenning houdt in dat artsen deze games veilig voor kunnen schrijven. Ook zouden patiënten deze games vergoed kunnen krijgen door hun ziektekostenverzekeraar.
Brain aging monitor
Het Radboudumc heeft sinds juni 2014 een drietal serious games beschikbaar, waarmee mensen kunnen ontdekken of hun cognitieve vaardigheden in sterkere mate achteruitgaan dan bij een natuurlijk verouderingsproces gebruikelijk is. “Mensen die ouder worden, komen met klachten over onder meer concentratieverlies. Ze vinden dat hun hersenfuncties achteruitgaan. Dertig procent van de klachten zijn subjectief en hebben vooral te maken met de angst voor Alzheimer.
Op de geheugenpolikliniek kunnen we daar geen diagnose op stellen”, vertelt onderzoeker in opleiding Teun Aalbers van de afdeling Geriatrie. “De games die we hebben ontwikkeld, bieden deze groep mensen een handvat om met hun cognitief functioneren aan de slag te gaan. Het spelen van de games geeft een groot deel van hen de geruststelling dat ze op natuurlijke wijze ouder worden.”
De drie applied games richten zich op werkgeheugen, planningsvermogen en het geheugen voor objecten in ruimte en tijd. “Dat zijn de hogere cognitieve functies die een mens het laatst ontwikkelt, maar ook als eerste weer verliest bij mogelijke dementie.” De games zijn getest door patiënten met ‘milde cognitieve stoornissen’, een mogelijk voorstadium van alzheimer. Let wel, benadrukt Aalbers, de games zelf zijn geen diagnostisch instrument. “Er rolt niet de conclusie uit of iemand Alzheimer heeft. De games zijn ook niet bedoeld om te trainen. Ze kunnen echter een substantieel deel van deze bezorgde doelgroep de zekerheid geven dat ze normaal aan het verouderen is. Deelnemers kunnen de games thuis of op het werk doen, zonder dat ze naar het ziekenhuis hoeven te komen. Dus voor de zorg levert dit daarnaast een aanzienlijke kostenbesparing op.” De deelnemers spelen de games eens per maand. Vaker is niet nodig. “Dit soort neurologische processen gaat traag.”
De drie games worden tot nu toe separaat aangeboden (via www.expeditiecognitie.nl), maar maken deel uit van de Brain Aging Monitor, het door het Radboudumc ontwikkelde leefstijlprogramma. De spelresultaten van de deelnemers aan de drie games, gaan mee in dit omvangrijke, langlopende onderzoeksproject naar het effect van een gezonde leefstijl op het verouderingsproces van de hersenen. De Brain Aging Monitor is tevens het onderwerp waarop Aalbers promoveert. “Gezond leven heeft een positief effect op de hersenen. Het verouderingsproces gaat minder snel. We slagen erin om dit effect steeds beter te begrijpen. Wanneer we de gegevens over de gezonde leefstijl en de hersenveroudering van de deelnemers aan elkaar koppelen, kunnen we onder andere uitspraken doen over de manier waarop gezond leven de hersenen beïnvloedt.” Brainagingmonitor.nl telt inmiddels zo’n 3000 deelnemers.
Spoedeisende hulp
Het bedrijf AbcdeSIM won onlangs de Accenture Innovation Award in de categorie Health met het gelijknamige serious game voor spoedeisende hulp (SEH). AbcdeSIM is bedoeld voor artsen, verpleegkundigen en huisartsen die hun vaardigheid en kennis kunnen trainen, om snel en accuraat de toestand van een patiënt in te schatten. Op zijn beeldscherm ziet de speler een met spoed binnengereden patiënt, die in rap tempo allerlei metingen en analyses moet ondergaan volgens het ABCDE-protocol.
ABCDE is een acroniem voor Airway, Breathing, Circulation, Disability en Exposure. Zo kan een bloedende wond bijvoorbeeld alle aandacht opeisen, terwijl de patiënt ondertussen misschien geen lucht krijgt. Vandaar dat zorgverleners deze wereldwijde standaardprocedure volgen. Alle omstandigheden – de handelingen, de geluiden, de beelden, de fysiologie van de patiënt, de stress – zijn nauwgezet nagebootst in een complexe en ingenieuze doch uiterst realistische serious game. Zelfs de piepjes van de hartbewaking zijn te horen. De speler ziet direct hoe de patiënt verandert en leert van de uitgebreide feedback die hij na afloop krijgt. Niet onbelangrijk: net zoals in een ‘fungame’ kan de speler punten verdienen.
Samen met collega’s nam ErasmusMC-internist acute geneeskunde Stephanie Klein Nagelvoort-Schuit eind 2011 het initiatief voor de game. CEO Ronald Nanninga van deze spin-off van het Rotterdamse ziekenhuis beschrijft de game als een vliegsimulator voor zorgverleners. “Samen met het EramusMC doen we wetenschappelijk onderzoek naar de effectiviteit van de game,. De eerste conclusies zijn dat het kennisniveau hoger is bij het gebruik van AbcdeSIM dan bij ander onderwijs. We zien ook dat artsen in opleiding die aansluitend gaan oefenen op de simulatiepop die ze in hun opleiding krijgen, dit beter en sneller doen. Daardoor kunnen ze meer scenario’s in dezelfde tijd doornemen. Het is beslist geen checklist-game. Artsen zeggen nooit dat ze met een spelletje bezig zijn om ABCDE onder de knie te krijgen, maar met het beter maken van hun patiënt door het stellen van de juiste diagnose. Het gaat er bloedserieus aan toe.”
Realistisch spel
Gebruiker Anique Baten, internist acute geneeskunde in opleiding in het Radboudumc, kan dat beamen. De twee leerdoelen van AbcdeSIM, namelijk het oefenen van correct medisch handelen op een SEH en keuzes leren maken onder tijdsdruk, komen volgens Baten prima uit de verf. “Het is een realistisch spel om de tijdsdruk op de SEH te ervaren. Zelf ben ik niet iemand die in zijn vrije tijd fanatiek met Worlds of Warcraft of andere games bezig is, maar het spel is erg gebruiksvriendelijk. Met de game gaat de praktijk leven.”
Ook haar collega’s zijn enthousiast. In haar regio met een zestal opleidingsziekenhuizen spelen alle internisten in opleiding de game als verplicht studiemateriaal als voorbereiding op de regionale onderwijsdagen voor acute geneeskunde. “We hebben een eigen highscore-lijst. Het competitie-element zit er goed in.” Eigenlijk smaakt het spel naar meer. “In de huidige versie moet de speler zes patiënten behandelen, in de laatste ronde twee tegelijkertijd. Ik zou het een extra uitdaging vinden, als er elke twee tot drie maanden een casus bij zou komen. Dat zou het nog aantrekkelijker maken om het spel aan te schaffen.”
Inmiddels maken 35 zorg- en onderwijsinstellingen in ons land gebruik van AbcdeSIM. In co-creatie met het Maasstadziekenhuis wordt eind januari een brandwondenversie van AbcdeSIM gelanceerd en later dit voorjaar een versie voor kinderen en baby’s, in samenwerking met het Sofia Kinderziekenhuis, eveneens in Rotterdam.
Situational Awareness
Serious games ontpoppen zich als een krachtig middel om ‘situational awareness’ van zorgprofessionals te trainen. Chirurgen zijn zo erg gefocust op hun operatie, dat ze niet voldoende oog hebben voor wat er in hun omgeving gebeurt. Omdat ze geconcentreerd bezig zijn, dreigt de aandacht voor andere zaken te verslappen. Het awarenessspel Dr Game Surgeon Trouble is bedoeld om chirurgen tijdens de operaties meer bewust te maken van wat er om hen heen gebeurt. “Tijdens het gamen moet de speler ook allerlei andere zaken en alarmsignalen in de gaten houden. In de game hebben we allerlei situaties versleuteld die ervoor zorgen dat de boel af en toe vastloopt”, zegt gastro-intestinaal algemeen chirurg Marlies Schijven van het AMC in Amsterdam, dat aan de wieg van de serious game stond.
Tijdens een training in situational awareness oefende de ene groep deelnemers met het spel en een andere groep niet. “We zagen dat de artsen in de game-groep zich veel beter bewust waren van hun omgeving dan de niet-gamers en belangrijke alarmsignalen beter oppikten.” Volgens de website van leverancier WeirdBeard is de game binnenkort verkrijgbaar voor iOS (Apple) en Android.
WATCH-Society
Naast haar werk als chirurg in het AMC leidt Schijven tal van projecten rondom simulatie, serious gaming en applied mobile healthcare. In 2014 richtte zij de WATCH-Society op, wat voor Wearable Technology in Healthcare Society staat. Zorgprofessionals en designers werken hierin aan technologietoepassingen in de zorg. Twee jaar geleden haalde Schijven de wereldpers door een operatie via een Google Glass-bril live te streamen naar YouTube en naar een collega ergens op een congres aan de andere kant van de wereldbol, getooid met een zelfde Google-montuur. “Games en simulaties stellen chirurgen in staat een steeds groter deel van de leercurve buiten de operatiekamer te doorlopen.” Er bestaan al ‘eenvoudige’ simulaties, geeft Schijven aan, waarin chirurgen in opleiding de specifieke vaardigheden onder de knie kunnen krijgen voor het goed kunnen uitvoeren van een kijkoperatie. Daarnaast zijn er volledige simulatoren waarin CT- en MRI-scans van echte patiënten worden ‘ingelezen’.
“Zo kunnen we een echte operatie natuurgetrouw en volledig nabootsen. De chirurg kan ‘droogzwemmen’, voordat hij op de operatiekamer het diepe ingaat. Een arts-assistent moet binnen jaar zes jaar tijd zijn opleiding afronden en moet in dat tijdsbestek veel leren. Dat is krap, en minister Schippers van Volksgezondheid zoekt naar mogelijkheden om deze dure opleidingstijd zelfs nog te verkorten. Juist daarom moet je een innovatieve onderwijsomgeving aanbieden die de praktijk zoveel mogelijk nabootst. Dankzij simulaties en gaming word je sneller een betere chirurg.”
