“Er vindt veel innovatie plaats in de gezondheidszorg. Maar waarom blijven partijen zo traditioneel georganiseerd? Waarom blijven we op basis van oude beginselen nieuwe producten maken? Ik zie zoveel variaties op hetzelfde thema en zo weinig vernieuwing die ons zorgmodel challenget”, zegt Lucien Engelen, directeur van het REshape Center van het Radboudumc. Daarom schudt hij zelf maar aan de boom.
Ondanks alle innovatie op het gebied van medische technologie en medicatie is ons zorgverleningsmodel de laatste honderd jaar in de basis niet veranderd: als je je ziek voelt, ga je naar je (huis)arts. Die behandelt of verwijst je door naar de tweede lijn. In het ziekenhuis vinden enkele onderzoeken plaats, die in sommige gevallen puur een momentopname zijn. Op basis daarvan stelt een arts een diagnose, start een behandeling en na enige tijd kom je terug om te kijken hoe het gaat. Moderne zorgverleners ondersteunen dit proces met nieuwe tools zoals video en toegang tot jouw eigen dossier, maar in de basis blijft het model hetzelfde.
Van push naar pull
Dat gaat nu snel veranderen, voorspelt Lucien Engelen. Het leveringsmodel gaat op de schop, de markt verandert van aanbod-gedreven naar vraaggericht. De rol van de patiënt wordt veel belangrijker. Bovendien gaat de scheiding tussen de lijnen op de schop. Engelen schampert: “Je hoort wel eens praten over de patiënt als nulde lijn. Hoe kun je, als je dat soort termen gebruikt, met droge ogen beweren dat je de patiënt centraal stelt? De patiënt staat helemaal niet centraal in ons zorgverleningsmodel. Het is push in plaats van pull. Steeds meer mensen die in de zorg werken, beginnen zich daaraan te ergeren. Tot voor kort had je de mogelijkheden niet om de keten om te draaien en de patiënt aan het roer te zetten, nu wel.”
Kijk maar naar wat er in de retail gebeurt. Een webwinkel als CoolBlue wint marktaandeel, terwijl Expert marktaandeel verliest. Dat komt niet alleen doordat webwinkels vaak lagere prijzen hanteren, maar vooral omdat de service beter is en volledig afgestemd is op de vraag van de klant. De service van Expert was altijd goed en is in de loop der jaren niet verslechterd, er zijn alleen partijen die het op basis van klantkennis veel beter doen. In de zorg gaat dat ook gebeuren, vermoedt Engelen. “Ik denk dat het traditionele model misschien nog twee kabinetten standhoudt, maar dat het zijn langste tijd heeft gehad.”
Nieuwe spelers
Hij verwijst naar Apple, een community met wereldwijd nogal wat ‘leden’. Apple vergaart in razend tempo kennis over de gezondheid van die leden. “Ik vraag op elk congres waar ik spreek hoeveel mensen een iPhone hebben en hoeveel daarvan HealthKit, Apple’s health app, hebben uitgezet. Dat doet vrijwel niemand. Apple heeft via HealthKit toegang tot alle gezondheidsgerelateerde data die mensen verzamelen met hun telefoon. Via ResearchKit stellen ze die data geanonimiseerd ter beschikking aan wetenschappers, die daarmee medisch onderzoek kunnen versnellen. En met CareKit geven ze ontwikkelaars een framework om apps te maken waarmee iPhone-gebruikers hun eigen gezondheid kunnen monitoren. Ik stel de gebruikers uiteraard wel gerust: ze hebben veilige opslag van data op hun smartphone, zo veilig dat zelfs de FBI er niet op kan inbreken”, grapt hij. “Apple is bovendien een samenwerking aangegaan met Epic, zodat de data die mensen zelf verzamelen over hun gezondheid kunnen worden gekoppeld aan de data in het EPD. Apple beschikt waarschijnlijk over het grootste persoonlijke gezondheidsdossier ter wereld.”
En Apple is niet de enige. Ook partijen als Google, die zojuist het platform en bijbehorende app Science Journal lanceerde, en Salesforce bewegen zich op dit vlak. Net als farmaceuten, die massaal apps beginnen te ontwikkelen waarmee ze patiënten in de thuissituatie ondersteunen. Engelen: “Ik verwacht dat Apple’s volgende stap een dienst is waarmee je voor 99 cent per maand toegang krijgt tot een Nederlandssprekende arts die vanuit India, Stockholm of Nijmegen 24×7 samen met jou naar jouw data kijkt en je voorziet van advies om je gezondheid te verbeteren. Natuurlijk, dit gaat vooral om het verbeteren van je gezondheid, om preventie. Als je een knobbeltje in je borst voelt of je knie verdraait, ga je nog altijd naar de (huis)arts, maar het is een eerste verschuiving van het model zoals wij dat nu kennen.”
Huis niet uit
Die verschuiving gaat snel. Hij noemt het voorbeeld van Fysio24, een start-up die via een beeldverbinding contact heeft met patiënten en die via allerlei gadgets kan meten of patiënten de oefeningen goed uitvoeren. Je hoeft dan niet meer naar de fysiotherapeut, maar kunt thuis je oefeningen doen. Nog een stap verder gaat het pak dat Tesla Engineering (niet Elon Musk dus) heeft ontwikkeld. Er zitten motoren en sensoren in die een fysiotherapeut op afstand kan bedienen en waarmee hij patiënten bewegingen kan laten uitvoeren. En er zitten sensoren in die meten wat de spierspanning en bewegingsgraad is. De fysiotherapeut kan de kracht die hij geeft heel nauwgezet afstemmen op de patiënt. Met andere woorden: de therapie kan nog beter op maat worden gemaakt en de patiënt hoeft er zijn huis niet voor uit.
De verschuiving doet zich bovendien voor op allerlei verschillende vlakken, constateert Engelen. “Amazon heeft Nederland gekozen als testland om met drones geneesmiddelen te gaan distribueren. Omdat ze natuurlijk niets weten van medicijnen, nemen ze apothekers aan om die kennis binnen te halen, zo simpel is het. Amazon is – lijkt mij – bovendien prima in staat om de distributie van medicijnen te combineren met het uitlenen van medische hulpmiddelen zoals krukken en rolstoelen. Ze organiseren dit hele traject écht vraaggericht en bezorgen aan huis, terwijl apothekers en verstrekkers van hulpmiddelen nog altijd het pushmodel hanteren. Dat is een wezenlijk verschil.”
Help artsen innoveren
Studenten geneeskunde zijn over het algemeen erg gecharmeerd van deze nieuwe ontwikkelingen. Maar liefst 38 procent van de artsen die afstuderen in de Bay Area (het gebied rond de baai van San Francisco waarin steden liggen als San Jose, San Francisco, Oakland en Berkeley) kiest voor een baan bij een digitale health start-up in plaats van een baan als arts in een conventioneel ziekenhuis. Engelen: “Dat moeten we natuurlijk niet willen, we stoppen als maatschappij niet zoveel geld in hun opleiding om dit talent te verliezen aan de markt. Je wilt dat ze in de gezondheidszorg gaan werken, al is de vraag wat dat dan straks gaat zijn.”
Hij is daarom erg gecharmeerd van de aanpak van de Canadian Medical Association en wil dat model ook bij Radboudumc introduceren. Canadian Medical Association heeft een apart bedrijf opgezet dat artsen helpt te innoveren. De kern daarvan is dat artsen en andere zorgverleners met een goed idee kunnen aankloppen en zelf kunnen bepalen hoeveel tijd zij willen steken in het verder door ontwikkelen van hun idee. Engelen: “De arts kan meesturen en kan zelf bepalen hoe groot de sturing is die hij of zij geeft, een soort cafetariamodel. Die aanpak vertalen wij nu ook naar ons REshape Center, niet alleen voor artsen, maar ook voor verpleegkundigen en andere zorgverleners én samen met patiënten.”
Doe ervaring op
Engelen is helder: de manier waarop zorg wordt verleend, gaat drastisch veranderen. We roepen weliswaar al jaren dat we de patiënt centraal stellen, maar de realiteit is dat zowel in de cure als de care nog altijd met push-modellen wordt gewerkt. Digitale bedrijven als Apple, Google, Amazon en Salesforce mogen dan misschien minder kennis hebben van de gezondheidszorg, ze snappen in de kern wél heel goed hoe je via pull-modellen diensten levert. De kennis van de zorg halen ze nu snel binnen boord door massaal artsen en andere zorgverleners aan te nemen.
Denk na over wat de verandering van het businessmodel voor jouw organisatie betekent, roept Engelen op. “Maak een paar mensen in je organisatie vrij om na te denken over hoe je de zorg die je levert écht vraaggericht kunt maken. Denk ook na over hoe je de zorgverleners in je organisatie kunt inspireren om te innoveren en hoe je ze kunt ondersteunen bij die innovatie. Begin klein, doe ervaring op met nieuwe modellen en betrek zorgverleners hierbij.”
