Pauline Meurs, hoogleraar Bestuur van de gezondheidszorg aan de Erasmus Universiteit en voorzitter van de Raad voor de Volksgezondheid en Samenleving, is al vier keer op rij uitgeroepen tot de meest invloedrijke vrouw in de gezondheidszorg. In haar keynote op het Health Valley Event 2016 ging zij in op het thema innovatie. “De term is aan inflatie onderhevig. Het woord wordt veel te makkelijk in de mond genomen.” Ze geeft haar bezoekers zeven lessen en bespiegelingen mee die zij zelf opdeed.
- De eerste les werd haar geleerd door Joep Lange, de aidsbestrijder die omkwam bij de ramp met de MH17 en op wiens gedachtengoed het in maart geopende Joep Lange Instituut voortbouwt. “Hij is een voorbeeld van waar het bij innovatie om draait”, zegt Meurs. “Hij was wetenschapper, activist en pragmaticus. Hij combineerde die drie kwaliteiten. Alles wat hij zei en deed onderbouwde hij, maar hij durfde ook tegen de stroom in te zwemmen en vol voor de kansen te gaan die hij zag. Daarin was hij heel doelgericht. Innovatie is in mijn ogen het vermogen om die drie kwaliteiten bij elkaar te brengen en in te zetten voor een ideaal, in dit geval betere zorg.”
- Het thema van Health Valley 2016: ‘Where crossovers lead to innovation’ inspireerde haar tot een tweede bespiegeling. “Ik vind de metafoor van de brug misleidend. Meestal wordt de brug centraal gesteld. Maar het gaat niet om oversteken, het gaat om vervlechten, om het bij elkaar brengen van de oevers. Om het mogelijk maken van de confrontatie tussen verschillende perspectieven. Die confrontatie geldt ook voor de uitgangspunten van verschillende vakgebieden. Het is een misvatting dat je innovatie multidisciplinair moet aanpakken. Het gaat om interdisciplinariteit. Dan is de metafoor van het vlechtwerk beter op zijn plaats dan die van de brug. Een vlechtwerk waar op de kruispunten wrijving ontstaat omdat een vakgenoot er anders tegenaan kijkt en andere keuzes wil maken. Dat kan ingewikkeld zijn omdat machtsposities ter discussie komen te staan. Maar het is wel nodig.” Vanuit diezelfde visie is de ‘anderhalvelijnszorg’ nauwelijks een innovatie te noemen. “In feite wordt de keten eerder langer dan korter. Voor de patiënt is een vervlechting van professionals werkzaam in de eerste en tweede lijn belangrijk, dan wordt de keten juist korter en de zorg effectiever.”
- Meurs ziet dat verschillende disciplines elkaar regelmatig ontmoeten. “Belangrijk is wederzijdse erkenning van elkaars kennis en ervaring, en ook respect voor ieders inbreng. De kunst is om voorbij het eigen belang te kunnen denken en handelen. Dat betekent het durven aangaan van onverwachte coalities en het passeren van de ‘usual suspects’. Daar hoort het organiseren van tegengeluiden en kritieken bij. Ga niet alleen op zoek naar partijen die het volledig met je eens zijn, maar zoek juist naar samenwerkingspartners met een andere visie op hetzelfde onderwerp.”
- Een vierde advies is: “Wees altijd nieuwsgierig, sta open en ga je neus achterna. Doelgerichtheid is mooi, maar soms is het nodig van gebaande paden af te stappen zonder van tevoren te weten waarnaar dit pad leidt. Geef de ruimte aan serendipiteit, aan het vinden van iets onverwachts en bruikbaars terwijl je op zoek was naar wat anders. Ik hoorde laatst iemand de metafoor gebruiken: je gaat op zoek naar een speld in de hooiberg en komt er met een blonde boerendochter uit. Zo’n benadering is alleen mogelijk als er sprake is van een leerklimaat waar je fouten mag maken om van te leren.”
- Ze is allergisch voor de term innovatiebeleid. “In mijn ogen sluiten innovatie en beleid elkaar uit. Innovatie is niet gebaat bij gerichte sturing maar bij veel ruimte om te experimenteren. Dat wil zeggen: maak tijd en geld vrij en geef een team de vrijheid om de mist in te gaan.”
- Een ander misverstand dat Meurs ter discussie wil stellen, is het alom aanwezige pleidooi voor opschalen en uitrollen. “Die woorden zou ik graag in de ban willen doen. De gedachte dat we ‘hier’ iets bedenken dat we ‘daar’ gaan uitrollen en opschalen klopt gewoon niet met hoe innovaties zich verspreiden. In de zorg moet je wel degelijk het wiel opnieuw willen uitvinden. Eventuele gebruikers moeten zich eigenaar voelen van de innovaties, het moet ook van hen zijn en in hun praktijk vorm krijgen (zie ook het artikel ‘Maak van eHealth altijd maatwerk’).
- Tot slot geeft ze het publiek mee: probeer niet teveel plannen te maken, maar sta open voor alles wat er om je heen gebeurt. “Ik krijg vaak de vraag: ‘Waar staan we over vijf jaar?’ Mijn antwoord is dan: ‘Ik heb geen idee’. En dat is maar goed ook. Laten we vieren wat er is. Laten we de kansen benutten die er zijn. Laten we tegen de stroom in durven te roeien en door te gaan. Nieuwe technologie brengt nieuwe relaties tot stand. Welke dat zijn, kunnen we nu nog helemaal niet overzien. En dat is niet erg. Want als je teveel gefocust bent op één onderwerp, zie je de andere kansen niet. Treed de toekomst met een open blik tegemoet.”
