We hebben weer iets ontdekt, met zijn allen. Niet innovatie telt, maar innovatievermogen. Het woord is aan een opmars bezig. Waar we tot voor kort vooral innovatie nodig hadden, realiseren we ons nu dat we om te innoveren iets anders nodig hebben dan innovatieworkshops: innovatievermogen. Het goede nieuws: we hoeven dat vermogen niet eens te ontwikkelen, we hebben het al. We hoeven het alleen maar te bevrijden.
Ik heb een keer een verhaal gelezen over een kunstenaar. Die ging naar basisscholen en daar vertelde hij: “Ik ben kunstenaar, ik maak mooie dingen. Wie van jullie maakt er ook mooie dingen?” In groep één, zo vertelde hij, stak dan iedereen zijn vinger op. In groep vier nog maar de helft en in groep acht helemaal niemand meer. Er gebeurt iets in die acht jaar op school. Creativiteit en vertrouwen in de eigen creativiteit worden langzaam maar zeker geketend. Ondergedompeld in presentatiedrang en focus. En die insteek blijft, op de middelbare school en op de universiteit. Citotoetsen, eindexamenresultaten, prestatiebeurzen en puntensystemen: onze scholieren en studenten zullen het weten – alles moet staan in het teken van het resultaat. En zelfs als we vinden dat ze te veel focussen op het resultaat, hebben we het over resultaten. De zesjescultuur, een resultaatfocus op gehaalde examens, moet worden vervangen door een focus op andere resultaten: hogere cijfers. In de meeste bedrijven en in de meeste organisaties blijft dat zo. Met resultaatdoelstellingen, KPI’s en bonussen stimuleren wij onze managers en medewerkers steeds weer richting van tevoren vastgestelde resultaten.
Doelgerichte innovatie bestaat niet
Maar bij innovatie werkt die aanpak niet. Heel vaak is doelgerichte innovatie niet het beste, omdat doelgericht op de gebaande paden blijft. Dat levert geen innovatie op, maar graduele verbetering. Natuurlijk kun je stap voor stap verbeteren en natuurlijk moet je dat ook doen. Maar innovatie is iets anders dan verbetering. Innovatie is ingrijpender, het verlaat altijd het gebaande pad. Doelgerichte innovatie is het pad dat moet leiden tot het verlaten van het pad. Doelgericht is de avondvierdaagse, innovatie is Alice in Wonderland. Gebaande paden zijn ook niet goed voor de creativiteit en de vindingrijkheid, die aan de basis staan van innovatie. Innovatie komt juist uit onverdachte en onverwachte hoek. Honderden jaren hebben mensen geprobeerd te vliegen door te zwaaien met constructies van veren, om zoveel mogelijk op vogels te lijken. We willen vliegen, net als de vogels, en dus moeten we met vleugels zwaaien, net als de vogels. Op die manier beperkt doelgerichte innovatie de mogelijkheden, en sluit het een nieuwe manier van kijken bijna vanaf het begin uit. Pas toen we allerlei natuurkundige principes ontdekten, pas toen we snapten hoe lift ontstaat als de lucht met hoge snelheid tegen een schuin vlak aankomt, pas toen konden we de eerste vliegtuigen bouwen. Niet omdat we wilden vliegen, maar omdat we inzicht en technieken ontwikkelden, waardóór we konden vliegen. Eerst het principe, dan de nieuwe manier van kijken, dan de toepassing. Doelgericht en innovatie passen niet bij elkaar, ze leven in verschillende dimensies. Doelgerichte innovatie bestaat niet.
Ontdoelen
ConsultingKids is een organisatie die kinderen laat meedenken met bedrijven. Jonge kinderen kijken zo onbevangen en zo onbevooroordeeld naar de wereld, dat ze heel andere oplossingen bedenken dan volwassenen. Dat doen ze ook nog eens over vraagstukken als bedrijfsstrategieën, armoedebestrijding, productontwikkeling en governance van regionale samenwerkingen in de jeugdzorg. En met succes! Natuurlijk kunnen we kinderen niet voortdurend voor ons laten werken, ze moeten vooral kind zijn. Maar er is nog een oplossing. Wij zijn allemaal kinderen geweest. Wij waren vroeger allemaal zo. Maar vanaf groep één hebben we onszelf een rare manier van denken aangeleerd. Vol doelgerichtheid. Vol proces. Vol resultaatfocus. Als je begint met het resultaat voor ogen, kom je natuurlijk nooit tot innovatie. Als we innovatief willen worden, als we innovatievermogen willen hebben, dan hebben we geen keus, dan moeten we zelf weer kind worden. Dan zullen we de weg terug moeten inslaan, van groep acht naar groep één. Dan moeten we ontfocussen, ontprocessen en ontdoelen.
Veelzijdigheid
Om dat te doen moeten we allereerst op zoek naar de mensen die niet zo goed zijn in doelgerichtheid, in proces, en in focus. Misschien heb je ze zelfs altijd een beetje kinderachtig gevonden of, zo heb je het natuurlijk verwoord, niet taakvolwassen. Van die mensen heb je je eigenlijk altijd afgevraagd waarom je ze hebt aangenomen. Als je je in die mensen verdiept, dan zal je zien dat ze allemaal nieuwsgierig zijn en (daardoor) veelzijdig. Ze zijn van een heleboel markten thuis. En precies daarom zijn ze in staat om ideeën die niks met elkaar te maken hebben, met elkaar te combineren tot innovatie. Als je die mensen eens de tijd geeft om met elkaar over van alles en nog wat te praten. Als je hun de tijd, het geld en de middelen geeft om te experimenteren. Als je ze vrijwaart van managementattentie. Als je hun enthousiasme niet dempt, maar stimuleert, en als ze erin geloven dat je ook echt iets met hun ideeën doet. Dan, ja dan, ontstaat er daadwerkelijk innovatievermogen in je organisatie. En dan komt de innovatie vanzelf wel.
Vakmensen
Vakmensen onder elkaar zijn een hecht team, zolang ze een resultaat op moeten leveren. Maar vakmensen die met elkaar over het vak praten, zíjn net kinderen. Die kunnen enthousiast naar elkaar luisteren, die stapelen idee op idee en voor je het weet komen ze met iets echt nieuws. Hoe diverser de groep is, hoe veelzijdiger de mensen zijn, hoe groter de kans op echte innovatie. Als je ervoor zorgt dat ze hun kop leeg kunnen maken, als je daar eens niet heel veel focus, doel en te behalen resultaat in stopt, dan gáán ze terug naar groep één. Als je ze de ruimte geeft om ook contact te hebben met gelijkgestemden buiten de organisatie, kunnen ze extra inspiratie opdoen. Als je die mensen de ruimte geeft om rare boeken te lezen en naar rare congressen te gaan, zullen ze nog meer inspiratie opdoen. Als ze de tijd krijgen om met elkaar (wilde) ideeën uit te wisselen en experimenten uit te voeren, dan ontstaan er vanzelf nieuwe ideeën, en sommige daarvan zullen waardevol en vernieuwend blijken te zijn. Eigenlijk komt het erop neer, dat je alleen maar innovatievermogen creëert, als je ophoudt ze te managen. Al doe je dat maar één dag in de week.
