Nog geen derde van de Nederlandse publieke sector, waaronder gemeenten, beschikt over vastgesteld beleid voor het gebruik van kunstmatige intelligentie (AI). Dat blijkt uit het AI-Trendonderzoek 2025 van Berenschot en Waag Futurelab. Minder dan 30 procent van de organisaties heeft concrete afspraken gemaakt, terwijl het gebruik van AI in de praktijk al op diverse plekken is doorgedrongen.
AI-beleid
AI wordt momenteel vooral toegepast in communicatie, klantenservice en ondersteunende processen, gevolgd door onderzoek & innovatie en IT. Strategische planning, financiële processen en juridische zaken blijven vooralsnog achter. Toch verwacht ruim 90 procent van de respondenten dat het gebruik van AI de komende jaren verder zal toenemen, vooral in afdelingen waar al ervaring is opgedaan en waar AI-beleid aanwezig is.
Geheel zonder richtlijnen
Opvallend is dat 43 procent van de organisaties geheel zonder richtlijnen werkt. Zelfs waar beleid bestaat, ontbreekt vaak aandacht voor ethiek, samenwerking met ontwikkelaars of inspraak van de medezeggenschapsraad. Gemeenten zoals Amsterdam en Nijmegen hebben inmiddels visiestukken opgesteld, waarin de mens centraal staat en realistische verwachtingen worden geschetst.
Digitale veiligheid grootste zorg
Voor lokale overheden is digitale veiligheid de belangrijkste uitdaging (61 procent), gevolgd door een tekort aan technische kennis (46 procent) en het ontbreken van duidelijke richtlijnen (39 procent). Ook datakwaliteit, procesintegratie en de mate van AI-volwassenheid vragen aandacht. Het Rijk staat onder voorwaarden, zoals verplichte risicoanalyses, inmiddels meer ruimte toe voor generatieve AI binnen de ambtelijke praktijk.
Voorzichtigheid versus innovatie
Volgens Berenschot zijn publieke organisaties terughoudender dan commerciële bedrijven, mede door strikte regelgeving en cultuur. “Overheden hebben terecht een zorgplicht, gezien de grote impact van AI op burgers”, aldus het rapport. Toch ziet het adviesbureau internationaal voorbeelden van proactieve overheden, zoals de Duitse deelstaat Sleeswijk-Holstein, die werkt aan een eigen ambtelijk taalmodel.
Europese soevereiniteit Veelbelovende initiatieven, zoals de ontwikkeling van GPT-NL, laten zien dat verantwoord experimenteren mogelijk is. Berenschot waarschuwt dat achterblijven risico’s met zich meebrengt, zeker in het licht van de Europese ambitie om digitale soevereiniteit te waarborgen. “Nederland mag als vooruitstrevend land niet ontbreken”, aldus de onderzoekers.