De patiëntveiligheid staat onder druk bij ICT-uitval in ziekenhuizen. Dat stelt de Onderzoeksraad voor Veiligheid in het rapport ‘Patiëntveiligheid bij ICT-uitval in ziekenhuizen’.
De risico’s van ICT-uitval in ziekenhuizen moeten volgens de Raad beter in beeld komen. Die afhankelijkheid kan leiden tot onveilige situaties voor de patiënt. Denk bijvoorbeeld aan het stellen van een verkeerde diagnose op basis van onvolledige informatie.
De Raad geeft in het rapport aanknopingspunten aan ziekenhuizen om de risico’s die uitval van ICT met zich meebrengt voor de zorg aan patiënten, adequaat te beheersen.
Handmatig
In 2018 vonden in verschillende ziekenhuizen meerdere ICT-storingen plaats die impact hadden op de zorg. Zo hadden artsen geen toegang meer tot patiëntendossiers. Personeel moest belangrijke informatie, zoals laboratoriumuitslagen, handmatig vastleggen en telefonisch doorgeven.
Dit leidde tot veel vertraging en de kans op het maken van fouten werd veel groter. Ziekenhuizen stelden behandelingen uit, verplaatsten patiënten of kondigden een opnamestop af. Deze voorvallen waren voor de Raad aanleiding om een onderzoek te starten naar de veiligheid van patiënten tijdens uitval van ICT in ziekenhuizen.
Afhankelijk van ICT
Ziekenhuizen zijn voor het leveren van goede zorg steeds afhankelijker van goed functioneren van ICT. Veel processen in het ziekenhuis zijn gedigitaliseerd. Dat betekent dat leveren van goede zorg zonder ICT bijna niet meer mogelijk is. Eén defect onderdeel of verkeerde netwerkinstelling kan de primaire zorgprocessen in een ziekenhuis uren- of zelfs dagenlang stilleggen.
De kwaliteit en veiligheid van de zorg voor patiënten kan hierbij in het geding komen. Door de toenemende afhankelijkheid van ICT is het van belang dat de ziekenhuissector de digitale weerbaarheid op orde brengt.
Patiëntveiligheid
De Onderzoeksraad onderscheidt meerdere manieren waarop ICT-uitval tot schade aan patiënten kan leiden. Een daarvan is de beschikbaarheid van patiëntinformatie. In alle onderzochte ziekenhuizen was die gedigitaliseerd in een informatiesysteem.
Als dit systeem door een storing uitvalt, heeft ziekenhuispersoneel geen toegang meer tot actuele informatie. Ze moeten dan enkel handelen op basis van klinische verschijnselen, eigen geheugen of informatie die een patiënt geeft. Voor het vaststellen van een diagnose of beslissen over een behandeling betekent dit extra risico. Niet alle relevante informatie is immers bereikbaar. Dit kan leiden tot niet optimale besluiten met alle risico’s van dien voor de patiëntveiligheid.
De Onderzoeksraad stelt dat tijdens de ICT-storingen in de onderzochte ziekenhuizen er veel aandacht was voor de veiligheid van de patiënt. echter, maar na afloop ging men nauwelijks na wat de gevolgen zijn geweest. Daarom moet er meer aandacht komen aan risicovolle situaties, óók als dat niet leidde tot schade of letsel. Dit moet juist om daar in de toekomst van te leren. Daarvoor moeten dus beheersmaatregelen getroffen worden.
Afhankelijk
Door digitalisering in de zorg, is de zorg voor patiënten afhankelijk geworden van de ICT-systemen binnen een ziekenhuis. Als die goed functioneren, hebben patiënten en ziekenhuispersoneel daar baat bij. Maar bij uitval komen deze voordelen te vervallen en worden risico’s voor de patiënt ge(her)ïntroduceerd.
Ziekenhuizen zijn zich bewust van de afhankelijkheid van ICT-systemen, maar minder voorbereid op uitval. Omdat de risico’s daarop als gevolg van de complexiteit van ICT-systemen echter deels onvoorspelbaar zijn, is ook aandacht voor bestrijding en beheersing van de gevolgen van ICT-uitval van belang. Dat vraagt van de ziekenhuizen dat zij de afhankelijkheden van ICT in de zorgprocessen beter inzichtelijk krijgen.
Op basis daarvan kunnen zij passende beheersmaatregelen treffen, die artsen en verpleegkundigen in staat stellen om de zorgverlening zo goed mogelijk te kunnen continueren bij uitval van ICT. Ook oefeningen houden en periodiek testen van ICT-systemen draagt bij aan een betere voorbereiding op uitval van ICT.
Aanbevelingen
In het rapport staan ook een aantal aanbevelingen.
1. Breng de afhankelijkheden tussen zorg en ICT periodiek in kaart, inclusief de mogelijke risico’s voor patiënten die gepaard gaan met ICT-uitval. Test periodiek de ICT-systemen in samenhang, om te borgen dat de kritische zorgprocessen onder alle omstandigheden blijven functioneren. Ook dient geoefend te worden met scenario’s waarbij de ICT in het ziekenhuis uitvalt. Betrek daar waar zinvol de leveranciers bij deze oefeningen en testen. Voer naelke ernstige ICT-uitval evaluaties uit waarbij ook de (verhoogde kans op) schade voor zowel patiënten in het ziekenhuis als de uitgeweken patiënten diepgaand wordt geanalyseerd. Betrek daarbij waar nodig de partners in de zorgketen. Leg over al deze drie aspecten jaarlijks publiek verantwoording af.
2. Borg dat ziekenhuizen dit vraagstuk gezamenlijk benaderen en van en met elkaar leren.
3. Ontwikkel een praktisch handvat voor ziekenhuizen voor het beheersen van de risico’s van uitval van ICT, waarin de in dit rapport genoemde aanknopingspunten worden meegenomen.
4. Ga in regionaal verband na of in geval van ICT-uitval waarbij meerdere ziekenhuislocaties in een regio worden getroffen, de veiligheid van patiënten voldoende is geborgd.
5. Besteed in het toezicht op ziekenhuizen aandacht aan de punten in bovengenoemde aanbevelingen.
