Mindfulness versus machinefulness

werknemers

De verslimming van versnelling en vice versa

De hoeveelheid digitale koopimpulsen, computer pop-ups, media en nieuwe businessmodellen die zich elk moment weer aandient, is overdonderend. Het is nauwelijks meer bij te benen. De snelheid van deze turbulentie neemt bovendien alleen maar verder toe. Uiteraard zijn er allerlei redenen te noemen voor deze acceleratie. Een belangrijke factor daarbij is de inzet van kunstmatige intelligentie. Dat is de aanjager van veel nieuwe technologische ontwikkelingen. Noem het de verslimming van de versnelling.

 

Groei en verandering zijn natuurlijk van alle tijden. Maar nu gaat het allemaal nog eens intelligenter worden. We gaan leren van kunstmatige computerintelligentie. Het zelflerend vermogen van technologie kom je straks in elke denkbare economische sector tegen. Kunstmatige intelligentie gaat ook niet voorbij aan alle wetenschappelijke domeinen. Geen enkele organisatie of mens is nog ‘immuun’ voor de inzet van artificial intelligence (AI), zo waarschuwen de adviseurs. Alsof het over een ziekte gaat, een griepje dat je onder de leden hebt, waardoor je je dagen belabberd voelt.

 

Van spel naar ernst

Zoiets overkwam Ke Jie, wereldkampioen van het 3000 jaar oude bordspel ‘Go’. Kenners zeggen dat het Go-spel vele malen moeilijker is dan bijvoorbeeld schaken. In dit hedendaagse bordspel zijn oneindig meer combinaties van zetten mogelijk. Googles Deepmind Robot AlphaGo veegde de vloer aan met Ke Jie. Nadat AlphaGo eerst de op internet gevonden 100.000 spellen in zijn geheugen had geladen, heeft hij 13 miljoen keer tegen zichzelf gespeeld. ‘Deep reinforcement learning’ zorgt ervoor, dat de machine nu onoverwinnelijk is. Wereldkampioen Ke Jie had het idee alsof hij tegen een God-achtige opponent speelde.

Toen de bekende Russische schaker Kasparov jaren geleden van een IBM computer verloor, had hij nog het idee dat hij tegen zichzelf aan het spelen was. Vandaag de dag worden machines steeds slimmer. Go-spelers over de hele wereld leren nu nieuwe tactieken van de computer, ook al kan niemand precies uitleggen waarom het spel die zetten heeft gedaan. Nederig zullen wij mensen allemaal een lesje krijgen van de computer in de toekomst. Het AI-virus gaat als een lopend vuurtje. Niet in de laatste plaats dankzij Google zelf die Deepmind inmiddels inzet voor maatschappelijk relevante zaken zoals gezondheidzorg, energie en wetenschap.

 

AI is onverstoorbaar

De volharding en consistentie waarmee AI zich op zijn taak stort, is bewonderenswaardig. De superslimme computer is immers onvermoeibaar. Hij gaat altijd maar door. Waar de mens allang het loodje zou leggen, of behoefte heeft aan een moment voor zichzelf, afstand wil bewaren of op zijn minst enige ‘quality time’ met het gezin wil hebben, is de robot onverstoorbaar. Niet in de laatste plaats omdat de slimme technologie geen bewustzijn kent. Er is geen autobiografische ik ergens op de computerchips geprogrammeerd die zich afvraagt of hij vandaag misschien niet helemaal zijn dag heeft. Er is geen sprake van onverwerkte jeugdproblemen die op de sofa besproken moeten worden, liefdesverdriet, een kater of trauma’s die disfunctioneren of een terugslag in de hand werken. De dag dat robots deelnemen aan reïntegratieprogramma’s zal nog lang op zich laten wachten. Het menselijk disfunctioneren maakt de mens tot wat hij is; een karakter- en emotievol wezen. Als de man of vrouw de juiste opleiding heeft genoten is hij of zij zelf in staat slimme computers te bouwen. En als de persoon verstandig is, creëert hij afstand tot zijn schepping en vraagt hij zich voortdurend weer af wat de machine hem nu weer zal brengen en hoe daarvan te profiteren.

 

Mindful voor machines

Organisaties en it-managers zouden dit proces moeten stimuleren. ‘Mindful’ organisaties zijn de bedrijven en instellingen die het beste kunnen omgaan met de verslimming van de versnelling en vice versa: de versnelling van de verslimming. Dat leerde de bekende organisatiepsycholoog Karl Weick ons al. Hij was de eerste die het belang van ‘mindfulness’ voor organisaties onder de aandacht bracht. De titel van zijn boek ‘Managing the Unexpected’ (Weick & Sutcliffe, 2007) geeft al een eerste hint over de achterliggende reden. Het beheren van onverwachte dingen vraagt een bepaalde mate van aandacht en mentaliteit. Een zekere ‘state of mind’. Harvard professor en mindfulness expert Ellen Langer hanteert de volgende definitie: “Mindfulness is the process of actively noticing new things.” Inmiddels luidt de meest gangbare definitie van mindfulness: “Paying attention in a particular way, on purpose, in the present moment and non-judgementally’.[1] Wie nu op het woord ‘machinefulness’ googlet, komt niet veel verder dan websites die gaan over de vraag hoeveel was je in een wasmachine kan stoppen. Dat is best logisch. Immers, de machine heeft geen ‘mind’, geen behoefte aan mindfulness. De slimme computer zal altijd een oordeel hebben. Dat is de reden van zijn bestaan.

De reden van ons menselijk bestaan is anders. Daarom moeten wij ‘mindful’ zijn over de doelen die we voor ogen hebben met slimme machines. En met een ‘open mind’ de toekomst tegemoet gaan. We hebben nog maar weinig ervaring om op terug te vallen om te weten wat AI voor de mensheid betekent. Kortom, we moeten dus vooruit. Dat is de weg naar een toekomst waarin robots integraal onderdeel van ons leven zijn.

Menno van Doorn is directeur Verkenningsinstituut Nieuwe Technologie (VINT) van it-dienstverlener Sogeti

[1]  https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4350240/