De Toekomst Kamer is een onafhankelijke denktank van meer dan 50 organisaties vanuit de overheid, wetenschap, markt en maatschappij en informeert de Tweede Kamer over vraagstukken waar technologie en maatschappij elkaar raken. Afgelopen dinsdag boden zij hun eerste publicatie over het Algoritmeregister aan bij de Kamercommissie voor Digitale Zaken. “Dat register wordt nu gezien als het antwoord op het toeslagenschandaal. Daar moeten we voorzichtig mee zijn.”
Het Algoritmeregister bestaat sinds december 2022. Het is een plek waar overheden ‘impactvolle’ algoritmes kunnen registreren. Het doel: transparantie. Het moet duidelijk zijn hoe ze werken en dat ze voldoen aan publieke waarden en aan de wet. De toeslagenaffaire was een belangrijke drijfveer voor de totstandkoming van het register: het was immers een algoritme dat mensen onterecht als fraudeur aanwees. Op dit moment is het register nog volop in ontwikkeling.
Geen heilige graal
Hoe kan het Algoritmeregister zich in de toekomst ontwikkelen? Welke alternatieve toepassingen en scenario’s zijn er denkbaar voor zo’n register? Over deze vragen heeft De Toekomst Kamer zich de afgelopen maanden gebogen. Barbara Kathmann, voorzitter van de Tweede Kamercommissie Digitale Zaken, nam de publicatie in ontvangst: “Deze input over het Algoritmeregister is heel waardevol. Dat register wordt toch een beetje gezien als een heilige graal. Het antwoord op het toeslagenschandaal en een oplossing dat dit niet nog een keer kan gebeuren. Daar moeten we voorzichtig mee zijn.”
Initiatiefnemer Rudy van Belkom vult aan: “Zelfs met de beste intenties kan het instrument een vorm van schijnveiligheid creëren. De aanname is dat meer transparantie tot meer inzicht leidt en daarmee tot meer autonomie, maar de informatie is lang niet altijd volledig en is niet door iedereen te begrijpen. Dit kan onbedoeld de bestaande digitale kloof versterken.”
Van ‘Black Box’ tot burgerberaad
De Toekomst Kamer werkte vier scenario’s uit. In één scenario is het register slechts een registratietool. In een ander scenario kunnen algoritmes pas worden toegepast nadat een burgerberaad toestemming geeft. Zo liggen er in ieder scenario andere accenten, en worden de mogelijke consequenties van beleidskeuzes uitgewerkt.
De Toekomst Kamer wil met deze scenario’s politici opties en handvatten bieden om beleid te ontwikkelen. Barbara Kathmann: “Goed dat er nu meerdere scenario’s voorliggen vanuit experts, zodat we straks met de minister in debat kunnen gaan over de hamvraag: op welk scenario is het huidige beleid gebaseerd? Daar wordt onze besluitvorming en dus de noodzakelijke transparantie over de inzet van algoritmen door de overheid alleen maar beter van.”
