De banden die we hebben met onze telefoons, tablets en laptops zijn intiem: we vertrouwen ze onze persoonlijke geheimen toe. En ’the cloud’ wordt een uitbreiding van ons geheugen. Annette Markham, sinds dit jaar hoogleraar in Media Literacy and Public Engagement bij het departement Media en Cultuurwetenschappen aan de Universiteit Utrecht, onderzoekt hoe mensen omgaan met en leven met digitale technologieën.
Mediageletterdheid is nu vooral kritisch denken
Mediageletterdheid bestaat al heel lang, maar de betekenis van deze term is in de afgelopen decennia verschoven. Volgens Wikipedia is mediageletterdheid “de verzameling competenties die iemand in staat stellen producten (teksten) en instellingen van de media te interpreteren, zelf media te produceren en de sociale en politieke invloed van de media te herkennen en te confronteren.” Markham vindt deze definitie te beperkt: “In een wereld van voortdurende digitale verstoringen kan mediageletterdheid beter gedefinieerd worden als kritische en toekomstgerichte geletterdheid, gericht op de mogelijkheden, politiek en ethiek in digitaal verzadigde en datagedreven media-ecologieën.”
Markham benadrukt dat vaardigheden zoals het omgaan met krachtige digitale platforms, de alomtegenwoordige dataficatie en -bewaking, algoritmische personaliseringssystemen en de genererende kracht van AI essentieel zijn. “Het is belangrijk om te begrijpen hoe deze technologieën ons dagelijks leven beïnvloeden en welke ethische vragen daarbij komen kijken.”
Bewustwording
Markham ziet de mogelijkheden die digitale technologie met zich meebrengt, maar is vooral geïnteresseerd in hoe mensen omgaan met hun technologische apparaten. “Naarmate AI krachtiger wordt, moeten gewone burgers meer weten over wat er onder de oppervlakte gebeurt. We moeten ons bewust worden van wat geautomatiseerde, autonome en zelflerende entiteiten ons laten denken en doen.”
Ze benadrukt het belang van kritische reflectie: “We moeten technologieën en hun gevolgen voor onze samenleving op waarde leren schatten. De uitdaging is om niet te denken dat technologieën de oplossing zijn voor alle problemen, maar om na te denken over vragen als: ‘Wat willen we worden en hoe kunnen we daar komen?'”
Balans tussen innovatie en welzijn
Markham pleit voor een balans tussen technologische vooruitgang en menselijk welzijn. “Het is essentieel dat we technologieën gebruiken op een manier die ons helpt en niet schaadt. Dit vereist een diepgaand begrip van zowel de mogelijkheden als de beperkingen van deze technologieën.”
In een wereld die steeds meer gedreven wordt door digitale technologieën, is het werk van mensen zoals Annette Markham cruciaal. Door kritisch te kijken naar hoe we omgaan met technologie, kunnen we een toekomst creëren waarin digitale hulpmiddelen ons leven verrijken zonder onze autonomie en privacy in gevaar te brengen.