Mensen moeten weer controle krijgen over hun eigen data in plaats van dat de techreuzen ermee aan de haal gaan. Dat vindt professor Computerwetenschappen Ruben Verborgh. Hij werkt samen met de uitvinder van het World Wide Web, Tim Berners-Lee, aan Solid, een set aan standaarden waarop persoonlijke datakluizen kunnen worden ingericht.
In de documentaire The Social Dilemma vertelt een aantal sleutelpersonen die aan de wieg stonden van de huidige techreuzen over hun zorgen. Bedrijven als Facebook, Netflix, Pinterest of Google is er alles aan gelegen om zoveel mogelijk data te verzamelen over gebruikers om op basis daarvan hun gedrag te kunnen sturen. Met als uiteindelijk doel zo interessant mogelijk te zijn voor adverteerders. Volgens Ruben Verborgh, professor Semantic Web Technologie bij de Universiteit Gent en onderzoeker bij imec, komt de documentaire tien jaar te laat. “Hoewel het voor het grote publiek wellicht nog schokkende informatie bevat, is deze kennis er allang. Wel laat de documentaire heel goed zien dat we inmiddels de controle kwijt zijn over onze persoonlijke en publieke data. We kunnen niet meer zelf beslissen wat ermee gebeurt en hoe we informatie voorgeschoteld krijgen.”
Ongelijkheid en verdeeldheid
Om mensen de controle over hun eigen gegevens weer terug te geven, werkt Verborgh – samen met de uitvinder van het wereldwijde web, Tim Berners-Lee – aan Solid, een set aan standaarden die ervoor moet zorgen dat iedereen een eigen digitale datakluis krijgt. “Tim maakte met het web informatie vrij. Ongeacht waar je bent of welk device je gebruikt, je kunt de informatie op het web tot je nemen. Datzelfde willen we doen met data.” Bij de aankondiging van het project liet Berners-Lee op zijn website weten dat het huidige web tot ‘een aanjager van ongelijkheid en verdeeldheid’ is verworden. Het bevalt hem maar niets dat zijn uitvinding inmiddels wordt geregeerd door een handvol techreuzen die in ruil voor hun diensten persoonlijke gegevens van gebruikers eisen. Solid moet in zijn ogen het web weer ‘heroriënteren’ naar zijn originele visie van een democratisch en gelijkwaardig netwerk voor het uitwisselen van informatie.
Innovatie
Verborgh is van mening dat de dataverzamelwoede van bedrijven innovatie belemmert. “Het werkt bovendien oneerlijke concurrentie in de hand”, stelt hij. “Want bedrijven die wél een innovatief idee hebben, komen vaak niet verder omdat het ze aan data ontbreekt. Grote bedrijven zoals Facebook verzamelen al die data wel, maar gebruiken het niet voor innovaties.” Hij noemt het sociaal en legaal onwenselijke competitie. In een opinieartikel in actualiteitenmagazine Knack schrijft Verborgh: ‘(…) kun je één innovatie noemen die Facebook of Twitter de afgelopen vijf jaar heeft doorgevoerd? Wellicht niet. Deze bedrijven innoveren niet noemenswaardig, omdat ze al zoveel data bezitten.’ Het is deze verzamelwoede die met Solid kan worden ingedamd. “Want dan kunnen bedrijven wel gebruikmaken van data en informatie, alleen hoeven ze het zelf niet allemaal te verzamelen en op te slaan.”
Self-Sovereign Identity
Bij TNO wordt al enige tijd onderzoek gedaan naar concrete toepassingen van self-sovereign identity (SSI). Dat biedt burgers nieuwe mogelijkheden om hun digitale identiteit te gebruiken. Het doel is om het leven van burgers te vergemakkelijken, maar ook om organisaties te kunnen laten besparen op bijvoorbeeld validering van formulieren. Rieks Joosten, senior onderzoeker op het gebied van decentrale bedrijfsprocessen en informatiebeveiliging bij TNO noemt een voorbeeld van zo’n concrete toepassing van SSI: “Misschien wel de belangrijkste toepassing is het elektronisch invullen van administratieve formulieren. Stel dat je een hypotheek wilt aanvragen, dan heb je daar allemaal gegevens voor nodig die je aan de hypotheekverstrekker moet overleggen. Niet alleen moet je vaak herhaaldelijk dezelfde gegevens invullen, je hebt ook gewaarmerkte documenten nodig, van bijvoorbeeld je werkgever en de bank.” Uit het rapport ‘Houd het simpel’ van de Nationale ombudsman uit 2019 bleek dat dit soort processen vaak veel tijd kosten en veel ergernis opleveren bij burgers. “Maar het is ook kostbaar voor de partijen die deze formulieren moeten valideren”, zegt Joosten. “We schatten dat Nederlandse organisaties ruim 1 miljard euro per jaar aan validatie uitgeven.”
Puntoplossingen
Dankzij SSI kan dit in de toekomst efficiënter en effectiever. Achter de technologie schuilen cryptografische technologieën, zoals public-key cryptografie, zero-knowledge proofs en vaak ook blockchain. Met deze technologieën kan de gebruiker zelf bepalen welke persoonsgegevens ze met wie willen delen, terwijl de ontvanger de herkomst en integriteit van deze gegevens snel elektronisch kan verifiëren. “Dat maakt veilige en efficiënte uitwisseling van digitale informatie mogelijk.” In Nederland is een aantal puntoplossingen op het gebied van SSI al beschikbaar, maar die worden nog niet groots gedragen. “Dat komt doordat de onderliggende infrastructuur er nog niet is”, stelt Joosten. Bovendien verstaat niet iedereen hetzelfde onder SSI. “Wij proberen bij TNO zicht te houden op wat er op hoofdlijnen speelt en proberen daarbij met iedereen in contact te blijven en ontwikkelingen aan elkaar te koppelen.”
Keuze
Volgens Verborgh is SSI een component van controle over persoonlijke data, maar meer gefocust op identiteit. Solid kan volgens hem functioneren als SSI of een SSI (of andere identiteitsprovider) gebruiken om interoperabele data te ontsluiten. Kern van beide datakluizen is de controle die mensen terugkrijgen over hun eigen gegevens. “En controle wil niet zeggen dat iedereen continu zelf moet beslissen of hij met geld of zijn gegevens voor een bepaalde dienst betaalt”, verduidelijkt Verborgh. “Vergelijk het met beleggen. Er zijn mensen die graag zelf beleggen, maar er zijn ook mensen die dat liever aan hun bank overlaten. Het feit dat je een kéuze hebt, daar gaat het om.” Joosten vraagt zich af hoe die keuze ertoe gaat leiden dat techreuzen minder macht krijgen. “Het lijkt mij onontkoombaar dat techreuzen hun gang kunnen blijven gaan zolang wij ervoor blijven kiezen onze gegevens met hen te delen om hun producten en/of diensten af te nemen. Die keuze hebben we al, en of we die gegevens dan handmatig delen, met een SSI app of een Solid-pod maakt niet uit. De macht van techreuzen zit hem erin wat ze met de data doen die wij verkozen hebben met ze te delen. En daar hebben wij geen enkele controle over.”
Maatschappelijk probleem
“De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) biedt daarbij geen soelaas. Bedrijven kunnen makkelijk aan hun verplichtingen betreffende doelbinding, transparantie en dergelijke voldoen. Wat ze daar opschrijven heeft immers niet of nauwelijks invloed op de keuzes die wij maken. Daarbij wegen korte-termijn voordelen vaker veel zwaarder dan (mogelijke) lange-termijn/maatschappelijke nadelen. Dit uit te buiten lijkt mij de basis van de macht van techreuzen. En dat maatschappelijke probleem gaat niet met technologie worden opgelost. Dat vereist betere wet- en regelgeving en steviger handhaving. Maar omdat dit ook weer economische gevolgen heeft zie ik dat niet zo snel gebeuren.” Verborgh en Berners-Lee zijn juist van mening dat Solid de verstoorde machtsverhoudingen in de digitale wereld kan corrigeren, zodat gebruikers weer bepalen wat er met hun persoonlijke informatie gebeurt en waar die informatie wordt bewaard. Volgens Verborgh biedt het project voordelen voor zowel gebruikers als bedrijven. “Want voor innovatie is vaak data nodig en het verzamelen van al die relevante data is voor veel organisaties een uitdaging. Met Solid hoef je hieraan geen energie meer te verspillen, want uiteindelijk heb je toch nooit data genoeg.” Bovendien is een prettige bijkomstigheid dat de privacy veel minder in het geding komt. Volgens de Gentse professor is privacy niet de kern van Solid. “Privacy heeft er eigenlijk niet echt wat mee te maken. Het is collatoral damage van een verkeerd business model. Door mensen controle te geven over hun eigen gegevens, verbetert de privacy vanzelf. Dat is een consequentie van een betere business model.” Verborgh roept bedrijven op nieuwe manieren van innovatie te zoeken. “In plaats van zoveel mogelijk data verzamelen, moeten we leren werken met de data die burgers ons ter beschikking stellen.”
