In het ICT/Magazine hebben we het veelvuldig over technologische veranderingen. We blijven ons verbazen over hoe snel die gaan en over wat de gevolgen hiervan zijn. De ontwikkelingen in de ICT bepalen steeds sterker het gezicht van het wereldwijde bedrijfsleven, zeg maar gerust van onze volledige maatschappij. Maar hebben we eigenlijk wel een goed beeld van de omvang van de veranderingen waarover we zo vaak schrijven? Overzien we de daadwerkelijke impact ervan eigenlijk wel?
In alle eerlijkheid moeten we op beide vragen waarschijnlijk ‘nee’ antwoorden. En dat is niet verwonderlijk, aangezien de omvang en snelheid van wat er aan veranderingen op ons afkomt, nauwelijks te bevatten is.
Andrew McAfee
Andrew Mcafee is de co-auteur van het boek ‘The Second Machine Age’, dat in 2014 werd gepubliceerd. Samen met de andere schrijver van het boek, Erik Brynjolfsson, onderzoekt Mcafee al jaren de rol die digitale technologie speelt in de wereld van het moderne bedrijfsleven. Over het ontstaan van het boek zegt Mcafee: “Wij waren in verwarring omtrent ons eigen vakgebied. We wisten natuurlijk dat we niet alles tot op de bodem konden doorgronden, maar we dachten toch minstens dat we een redelijk zicht hadden op het landschap van de digitale technologie en de rol die het speelde in het bedrijfsleven. Tot die technologie nog niet zo lang geleden ineens dingen ging doen, die ze geacht werden niet te kunnen. En niet één of twee keer. Steeds vaker kregen we science fiction-achtige mogelijkheden voorgeschoteld. Het werd ons duidelijk dat er iets wezenlijk nieuws aan de gang was. Wat dat was, wilden we begrijpen.”
Patronen vergelijken
In hun boek ‘The New Division of Labor’ uit 2005 beschrijven Frank Levy en Richard J. Murnane hoe computers de nieuwe arbeidsmarkt gaan bepalen. De verdeling van werk tussen mensen en digitale machines gaat in hun optiek drastisch veranderen. Een van de conclusies uit dit boek was dat iedere taak die 100 procent kan worden gespecificeerd, goed afgebakend is en eenvoudig te begrijpen, door de technologie kan worden uitgevoerd. Het onderscheidende vermogen van onze menselijke hersenen zit hem volgens de auteurs in ons onvoorstelbaar goede vermogen patronen met elkaar te vergelijken en te combineren. Bewust en onbewust absorberen we informatie met al onze zintuigen en die leggen we naast onze ervaringen. Sinds het begin van het computertijdperk, een slordige halve eeuw geleden, zijn ontzettend slimme mensen bezig om de technologie zo ver te brengen dat het ook patronen kan leren vergelijken. Tot voor kort leverden al deze pogingen teleurstellende resultaten op. Het leek er dus inderdaad op dat alleen routineus werk geschikt was voor computers. Een terugkerend voorbeeld in dit boek van Levy en Murnane van zo’n patronenvergelijkende taak die nooit door machines zou kunnen worden uitgevoerd, is… het besturen van een auto op de weg. In hun stoutste dromen hadden ze niet kunnen bevroeden dat nog geen zes jaar na het verschijnen van hun boek, in 2010, Google zou onthullen dat hun prototype van de zelfrijdende auto voor het eerst geheel autonoom over Highway 101 in Californië een ritje had gemaakt.
Spreekwoordelijke druppel
Inmiddels is wat Levy en Murnane in 2005 nog voor onmogelijk hielden, de zelfrijdende auto, niet ver meer verwijderd van de consument. Na heel lang smeken mochten Mcafee en Brynjolfsson een ritje maken in de Google-car. Na deze ervaring vroegen zij zich af: waarom besturen mensen nog steeds zelf hun auto? Mcafee: “Toegegeven, op dit moment zijn er situaties waarin we de autonome wagen nog niet 100 procent vertrouwen. Maar geloof mij, binnen afzienbare tijd zijn dit de allerbeste chauffeurs op de weg.”
Onlangs rapporteerde Google dat hun zelfrijdende auto’s bij elf ongelukken betrokken waren geweest. Acht keer werden ze door menselijke bestuurders van achteren aangereden, en drie keer reed een menselijke bestuurder hen aan van de zijkant. De zelfrijdende auto veroorzaakte dus in geen van de gevallen zelf het ongeluk. In hun reeks aan ontdekkingen van technologie die dingen kon doen die tot het domein van de mensen behoorde, vormde deze ervaring voor Mcafee en Brynjolfsson de spreekwoordelijke druppel. Ze wisten het nu zeker: “Er is iets wezenlijks veranderd. We moeten begrijpen wat er aan de hand is in de wereld van de technologie, om te kunnen zien hoe dat de rest van de wereld en het bedrijfsleven gaat beïnvloeden. Ik ben ervan overtuigd dat we aan het begin staan van een compleet andere periode in de geschiedenis van technologie, de geschiedenis van het bedrijfsleven. Of zeg maar gewoon: de geschiedenis.”
Technologisch hoogstandje
Mcafee noemde nog enkele andere ontdekkingen die hen achter de oren deed krabben. Allereerst de competitie die de IBM-supercomputer Watson in 2011 aanging met twee kampioenen van het legendarische Amerikaanse tv-spel Jeopardy. Ken Jennings had het spel 73 achtereenvolgende keren gewonnen en geniet daardoor een heldenstatus in Amerika. De andere kampioen was de enige speler die Ken Jennings ooit wist te verslaan. De twee absoluut beste kenniswerkers in deze merkwaardige industrie van tv-spelletjes namen het gedurende drie dagen op tegen Watson. De computer won meer dan drie keer zoveel prijzengeld als de beide menselijke spelers tezamen. Mcafee herinnert zich dat hij aan het begin van de competitie juichte voor Watson. “Ik wilde een krachtige demonstratie van de technologie zien. Maar tegen het einde hoopte ik alleen nog maar dat mijn arme medemensen niet volledig gezichtsverlies zouden lijden.”
Toen dit experiment voor het eerst werd uitgevoerd in 2006, bakte Watson er werkelijk niets van. In accuratesse (het geven van de juiste antwoorden) en agressie (wie het eerst drukt, mag het antwoord geven) was hij veruit de mindere van alle menselijke spelers. Met name interessant zijn de vorderingen van Watsons prestaties. Binnen vier jaar ontwikkelt Watson zich van het geven van verkeerde antwoorden en het niet begrijpen van de gestelde vraag, naar hetzelfde niveau als Ken Jennings. Een jaar later is Watson in staat de menselijke experts te vernederen.
Het schaakbord
We hebben al tientallen jaren computers, maar pas nu kunnen we ze mensachtige dingen laten doen. Een beroemd citaat van Hemmingway over hoe iemand failliet gaat, luidt: “Dat verloopt eerst geleidelijk en dan plotseling.” Al die jaren dat we tevergeefs kunstmatige intelligentie in digitale technologie nastreefden, vormen de geleidelijke periode. Nu zitten we in de plotselinge periode. De vraag is alleen: waarom nu? Mcafee noemt twee duidelijke redenen. “De wet van Moore is al bijna een halve eeuw stoïcijns van kracht. Iedere 18 maanden verdubbelt computerkracht.” Om een idee te krijgen van wat dit werkelijk inhoudt, vertelt hij een oude sage over de uitvinder van het schaakspel. “De legende vertelt dat deze uitvinder zijn prachtige creatie naar de Keizer van India bracht. Deze was zo onder de indruk van de schoonheid en subtiliteit van het spel dat hij tegen de bedenker zei: ‘Je mag zelf je beloning noemen.’ De uitvinder antwoordde: ‘Ik ben een bescheiden man. Het enige dat ik vraag is een berg rijst. Om de omvang van deze berg vast te stellen, leggen we één rijstkorrel op het eerste veld van mijn schaakbord. Verdubbel die en leg twee rijstkorrels op het tweede veld. Verdubbel die en leg vier korrels op het derde veld. Geef mij volgens deze manier 64 schaakbordvelden met rijst, en ik keer gelukkig huiswaarts.’ De keizer ziet er geen probleem in. Als je dit werkelijk zou uitvoeren, krijg je een berg rijst die nog groter is dan de Mount Everest. Het is meer rijst dan in de volledige geschiedenis van de mensheid is geproduceerd.” Dit verhaal illustreert heel mooi hoe groot getallen kunnen worden.
Ray Kurzweil attendeerde ons op het verschil tussen de eerste helft van het schaakbord en de tweede helft. Met 32 velden zou je ongeveer 4 miljard rijstkorrels krijgen. Dat is veel, ongeveer de volledige oogst van een groot rijstveld. Maar het brengt niet een volledig keizerrijk aan de grond. Op de tweede helft van het schaakbord worden de getallen zo groot dat ons begrip er niet meer bij kan. Onze ervaring en bestaande raamwerken vormen niet langer meer een leidraad voor wat er werkelijk gaande is. Mcafee: “Wij bevinden ons qua digitale technologie op het tweede helft van het schaakbord.”
Leermethode
Dat is de eerste plausibele reden waarom al de recente innovaties zoals smartphones, kunstmatige intelligentie, vertaalsoftware en zelfrijdende auto’s rond deze tijd worden gedaan. “Als die analogie met dat schaakbord enigszins klopt”, waarschuwt Mcafee, “dan moeten we ons realiseren dat dit pas het begin is van deze vloedgolf aan innovaties. Er zullen nog veel meer innovaties komen, waarvan wij zullen zeggen: dat heb ik echt niet zien aankomen.”
De tweede reden voor de timing van dit alles hangt samen met de manier waarop wij computers hun vaardigheden laten leren. Mcafee illustreert dit met zijn pogingen om de Franse taal machtig te worden. “Dat probeerde ik door uit een dik boek de regels van het Frans te leren. Allemaal regels die je uit je hoofd moet leren, inclusief al hun uitzonderingen. Op deze manier hebben wij in het verleden getracht onze computer kunstmatig intelligent te maken. Pas sinds enkele jaren pakken we dat op een andere manier aan. Namelijk op dezelfde manier waarop kleine kinderen hun eerste taal leren. Het enige wat ze hoeven te doen, is alles wat ze aan taal horen te absorberen, het pogen na te doen en de feedback die ze krijgen vervolgens te verwerken. Deze patroongebaseerde manier van leren is door de gemeenschap van experts op het gebied van kunstmatige intelligentie overgenomen.”
Deze aanpak vergt enorm veel rekencapaciteit, maar aangezien we toch in het tweede helft van het schaakbord zijn aanbeland, kan dat nu. En dit verklaart waarom we nu met disruptieve innovatie worden overspoeld.
Break Out
Het onderstaande voorbeeld illustreert deze tweede benadering: computers zodanig configureren dat ze op basis van het leren van ervaring nieuwe taken onder de knie krijgen.
Een team van Europese onderzoekers is het gelukt om een computer een taak te leren op dezelfde manier als een klein kind zijn of haar moedertaal leert. De gestelde taak was het leren spelen van het oude Atari-spel Break Out. De onderzoekers hebben hun systeem voor het scherm met het spelletje gezet, en het alleen de opdracht meegegeven: behaal een zo hoog mogelijke score. Ze gaven het systeem niet de regels mee, onthulden geen strategieën en zelfs niet hoe de bediening van het spel werkte. Met andere woorden: zoek het maar uit. Tien minuten onderweg speelt het systeem het spelletje alsof het geblinddoekt is en dronken tegelijkertijd. Het heeft geen idee hoe het werkt en af en toe speelt het min of meer per ongeluk het balletje terug het spel in. Na twee uur spelen heeft de machine de basisstrategie en bediening van het spelletje onder de knie. Vier uur na de eerste wanhopige pogingen heeft het systeem begrepen dat het een tunnel moet creëren door de laag van blokjes, zodat het balletje bovenaan verschijnt en het punten scoort zonder dat de speler iets hoeft te doen.
Mens en machine
We zitten dus op de tweede helft van het schaakbord, en we laten computers niet langer op basis van regelgeving leren, maar op basis van observeren, uitproberen en het verwerken van de feedback. In ons denken over de rol die technologie speelt in ons competitieve bedrijfsleven, moeten we volgens Mcafee drie zaken heroverwegen. “Als eerste moeten we de verdeling van arbeid tussen mens en machine opnieuw bekijken. Wij mensen zijn een beetje vooringenomen met onze eigen capaciteiten. Nog altijd geven we onze hersenen teveel van het werk dat door machines kan worden gedaan.” Een van de voorbeelden die McAfee noemt, is de medische diagnose: “Medische diagnose is een complexe oefening in het combineren van patronen. Ik ben ervan overtuigd dat een stuk technologie binnen afzienbare tijd de beste diagnosticus ter wereld zal zijn. Er zijn voldoende andere voorbeelden waaruit blijkt dat wij mensen te blij met onszelf. Helemaal wanneer we onszelf ‘expert’ noemen. Een studie presenteerde 136 voorbeelden waarbij menselijke experts een rechtstreekse competitie aangingen met een puur data-gedreven en algoritmische benadering. In 48 procent van deze gevallen was er nauwelijks sprake van verschil tussen mens en machine. In 46 procent van de wedstrijden presteerde de menselijke expert evident slechter. Van de 136 voorbeelden, presteerde de mens bij welgeteld acht gevallen echt duidelijk beter.” Dit roept bij Mcafee de vraag op: “Waar zijn wij mensen eigenlijk dan nog wél echt goed in?” Gezond verstand, onze sociale vaardigheden en onze creativiteit zijn drie van de belangrijkste factoren waarin wij mensen ons nog altijd onderscheiden van machines.
Platformfilosofie
De tweede heroverweging betreft de balans tussen producten en platforms. De meesten van ons zijn opgegroeid in een wereld die door producten werd gedomineerd. “Goede producten blijven ook zonder twijfel heel erg belangrijk”, aldus Mcafee, “maar we zien steeds duidelijker hoe waardevol het is als die producten bovenop een digitaal platform worden gezet. Daarmee bedoel ik een plek waar mensen kunnen samenkomen, waar ze elkaar kunnen vinden, transacties kunnen uitvoeren en digitaal kunnen samenwerken.” Als voorbeelden noemt Mcafee Uber en de diverse platforms van Google. “Samsung heeft een duidelijke productfocus. Ondanks de hyperefficiënte en wereldwijde operatie, zijn de financiële resultaten minder sterk. Concurrent Apple is een platformorganisatie, en is momenteel het meest waardevolle bedrijf ter wereld. Dus bedrijven die concurreren op productkracht in een wereld waar alles steeds meer richting platforms beweegt, hebben een serieus probleem.” Volgens hem verspreidt de platformfilosofie zich razendsnel en dat niet alleen in de wereld van de technologie.
Kern of crowd
Tot slot moeten we nadenken over het onderscheid tussen kern en crowd. De kern, of core, is alles wat we in onze bedrijven hebben opgebouwd zoals kerncompetenties, kernexpertise, processen, organisatiestructuren enzovoort. Kortom, het hart van een bedrijf. De crowd omvat, in de woorden van Mcafee: “Die miljoenen mafkezen op het internet. Niet veel mensen begrijpen wat die meute aan anonieme vreemdelingen voor hen kan betekenen. Er heerst nog altijd zo’n overtuiging, dat het echt belangrijke werk toch maar het best door de eigen experts kan worden gedaan.”
Mcafee beschrijft een onderzoek waarin een aantal wiskundig erg ingewikkelde problemen in de genetica werd bekeken. Een organisatie gespecialiseerd in complexe wiskundige problemen had vier uur nodig om voor een specifiek probleem een oplossing te ontwikkelen, die 7 procent correct was. Toen dit bedrijf het probleem voorlegde aan andere experts binnen hun netwerk, lukte het hen om het probleem binnen één uur op te lossen, met een accuratesse van 70 tot 75 procent. Daarna legden ze het probleem voor aan iedereen op het internet. Er werd niet gevraagd naar opleiding, diploma’s of relevante ervaring. Tegen het einde van dit zes weken durende experiment was de benodigde tijd om het probleem op te lossen teruggebracht tot tien seconden (!), met 80 procent accuratesse. Mcafee vroeg aan de onderzoeker of deze resultaten hem verbaasden. “Ik heb honderden van soortgelijke competities gedaan, waarbij we de crowd betrokken”, vertelde de man. “Inmiddels zou ik heel erg verrast zijn als ik andere resultaten zou zien.”
“Als je in staat bent om enkele van je eigen overtuigingen overboord te zetten”, vertelt Mcafee, “en het geloof dat jij weet waar de experts zitten, dan zal je ervaren dat de crowd jou enkele verbazingwekkende verbeteringen kan schenken.”
Samenvattend zullen we de komende vijf tot tien jaren veranderingen zien. Geen incrementele stapjes, maar enorme sprongen in computerprestaties en alles wat daarmee samenhangt. “Dat zal zich afspelen over de hele wereld en in iedere denkbare industrie”, aldus Mcafee. “Om hiervan de vruchten te plukken, moeten we de manier van denken over het besturen van bedrijven veranderen. We moeten machines, platforms en de crowd omarmen. De aanstaande veranderingen zullen minstens zo ingrijpend zijn als die tijdens de eerste industriële revolutie. We stappen over de grens naar een nieuw tijdperk.”
Dit artikel is een bewerking van de keynote speech die Andrew McAfee gaf tijdens de ITxpo afgelopen november in Barcelona.
