Het ziekenhuis is van oudsher een sociaal instituut. Onderzoek, behandeling, consulten en nazorg vinden daar plaats, face-to-face. Deze vorm van zorgverlening – met in het centrum het ziekenhuis – zal langzaam maar zeker verdwijnen. In plaats daarvan komt het digitale ziekenhuis: zorg zonder muren.
Volgens onderzoeksbureau Gartner zal de oude vorm van zorgverlening binnen tien tot vijftien jaar nagenoeg zijn verdwenen. De behoeften binnen de samenleving en de verwachtingen rondom ons zorgsysteem veranderen namelijk razendsnel. Zo heeft ongeveer 30 procent van de volwassenen in Europa een chronische ziekte.
Rond de 80 procent van alle ziekenhuizenbedden zijn bezet, in sommige regio’s zelfs 90 procent. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie zal er tegen 2025 wereldwijd een tekort zijn van 40 miljoen artsen. De oude werkwijze kan de groeiende vraag niet lang meer aan. In de blauwdruk voor zorg zonder muren spelen AI (Artifical Intelligence) en automatisering een essentiële rol om zorg op afstand mogelijk te maken.
Patiënten en burgers zijn in de toekomst de baas over hun eigen zorg, waarbij technologie de besluitvormingsprocessen zal ondersteunen. Artsen zullen innovatieve systemen hanteren met expertise en vertrouwen. In deze toekomst bevindt het ziekenhuis zich niet langer op één plek, maar is het overal.
Drie niveaus
Het ziekenhuis van weleer transformeert naar een digitaal ziekenhuis, een intelligent zorgnetwerk. Dit netwerk zal bestaan uit traditionele partners zoals eerstelijnszorg, gemeenschapszorg en sociale zorgdiensten, maar ook uit partners uit de retail, nieuwe digitale toetreders en de farmacie. Binnen dit netwerk ligt de nadruk op het gebruik van technologie die mensen in staat stelt om voor zichzelf te zorgen.
De gezamenlijk besluitvorming is erop gericht om ziekenhuisopname zoveel mogelijk te vermijden. Dit digitale ziekenhuis van de toekomst wordt alleen realiteit door na te denken over digitalisering op drie niveaus.
Op microniveau bevindt zich de directe digitale patiëntenzorg binnen een specifieke zorgomgeving. Daar waar de klinische expertise en de expertise van het zorgteam samenkomen om te voldoen aan de behoeften en verwachtingen van de patiënt. Denk daarbij aan een geïntegreerd elektronisch gezondheidsdossier, apps, medische apparaten en consumentenapps voor onder meer medische controle op afstand.
Op mesaniveau zijn we gefocust op die klinische samenwerking tussen de verschillende zorgpaden van groepen zoals kwetsbare ouderen of patiënten met complexe kanker. Hier worden organisatorische grenzen in toenemende mate overschreden en richt de digitalisering zich op multidisciplinaire teams. Mesa kijkt naar het concept van virtuele zorgcentra en medische callcenters, real-time roostering en supply chain-mogelijkheden.
Op macroniveau speelt de digitalisering van de volledige volksgezondheid. Aandachtsgebied hier is de integratie tussen zorgorganisaties met betrekking tot verschillende culturen, werkwijzen, processen enzovoort. Op dit niveau behandelen we kwesties als burgeridentiteit en toestemming voor het delen en gebruiken van informatie tussen organisaties en zorgpaden.
Deze niveaus en hun invulling vormen de blauwdruk van het digitale ziekenhuis.
Bedrijfsmodel
Door medische apparaten te digitaliseren kunnen we klinische data real-time vastleggen, ongeacht de locatie van de patiënt. Dat is ook mogelijk met consumentenapparaten en -apps. Het uitvoeren van testen of controles op de zorgplek helpt bij het beoordelen en diagnosticeren in het veld. Dat speelt zich allemaal af op microniveau.
Op mesaniveau richten de virtuele zorgcentra, of medische callcenters – waarvan er al diverse actief zijn –zich met grootschalige externe patiëntmonitoring op het vermijden van ziekenhuisbezoek en -opname. Om de virtuele zorgcentra tot een succes te maken, heb je het concept van de virtualisatie van de zorgpaden nodig.
Ieder verbonden digitaal zorgpad heeft een helder bedrijfsmodel nodig dat de uiteindelijke uitkomsten en patiëntervaring meetbaar maakt. In dit kader is er ook aandacht nodig voor de specifieke klanten die te maken hebben met dat zorgtraject en het financieringsmodel dat erachter schuilgaat. Het verdienmodel moet in het bedrijfsmodel worden ingebouwd. De blauwdruk voorziet ook in samenwerkingsmogelijkheden voor zorgteams. En op het macroniveau tenslotte zien we informatie-uitwisseling over gezondheid en beheer van toestemmingen.
AI en virtualisatie
Op ieder niveau, maar met name op mesa en macro, wordt in toenemende mate gewerkt met AI en andere technologieën die virtualisatie van zorg ondersteunen. Al was het alleen maar om überhaupt overweg te kunnen met de enorme hoeveelheden data die de diverse apparaten en apps genereren.
Bij de virtuele zorgcentra wordt met AI gewerkt onder meer om vraag en aanbod binnen de supply chain te voorspellen. Op het microniveau is het evident dat zorg en monitoring op afstand apparatuur vereist die niet alleen veilig aansluit op de IT-omgeving van de zorgverlener, maar ook op de IT-omgeving buiten de vier muren van het ziekenhuis.
Op het mesaniveau is de virtualisatie van zorgpaden en de bedrijfsmodellen essentieel om virtuele zorg en zorgmanagement van de bevolking te ondersteunen. Zo is het belangrijk om te beschikken over de relevante risico-algoritmen die in staat zijn patiënten te identificeren die geschikt zijn voor een virtueel zorgpad of virtueel zorgprogramma. Vervolgens moet het aansluiten bij de systeem van de betrokken organisaties, zoals de planning- en roostersystemen.
Ontwerpprincipes
Essentieel in deze blauwdruk is een framework waarbinnen de diverse capaciteiten kunnen interacteren met elkaar, omdat één onderdeel op een van de drie niveaus standalone weinig tot niets gaat bereiken. De vier ontwerpprincipes hiervoor overstijgen de organisatievorm en gaan ervan uit dat de financieringsmodellen aanwezig zijn, ongeacht de regio.
- Dataliquiditeit is het vermogen om data en informatie op het juiste niveau in de systemen te vinden en te plaatsen, of dat nu op de zorgplek is, op enterprise niveau, op een plek in het zorgpad of op het niveau van de volledige volksgezondheid.
- Automatisering & AI richt zich op het samenstellen van de juiste AI governance, zodat we de verandering goed implementeren en de impact ervan op de workflow goed begrijpen.
- Virtualisatie van zorg gaat over de noodzaak van een ondersteunende architectuur om virtuele zorg te kunnen bieden.
- Digitale geletterdheid heeft betrekking op het trainen van zorgprofessionals zodat de nieuwe technologieën direct ten volle kunnen worden ingezet. In het vervolg van dit artikel bekijken we de vier ontwerpprincipes nader.
Dataliquiditeit
Data is het bloed van de geïntegreerde zorg. Een goede definitie van dataliquiditeit luidt: de vrije uitwisseling van informatie ten behoeve van alle betrokkenen, met name patiënten en families, die co-creators en voornaamste begunstigden zijn .
Deze vrije uitwisseling van informatie ondersteunt de gedeelde besluitvorming en helpt ons om te gaan met de veelheid aan data die wordt gegenereerd onder meer door monitoring en bewakingsapp. Interoperabiliteit tussen en integratie van applicaties zijn de middelen om te komen tot dataliquiditeit. Dat betekent dat we weggaan van het applicatie-centrische model en meer een gebeurtenis gestuurd model gaan gebruiken.
Ongeacht de applicatie kan de data vrij stromen over de diverse niveaus, zodat het altijd op het juiste niveau beschikbaar is en kan worden bewerkt. Daarbij maakt het niet of dat nu betrekking heeft op de sociale omgeving van de patiënt of diens gezondheidstoestand, of dat het gaat om een vorm van geavanceerde diagnostiek, of de veilige uitwisseling van informatie tussen organisaties op het juiste detailniveau. Waar het om gaat is dat de zorg niet onderbroken wordt of losgekoppeld.
Automatisering & AI
Rondom het volgende ontwerpprincipe, automatisering en AI, is onvoorstelbaar veel activiteit gaande. Veel oplossingen zijn al op kleine schaal geïmplementeerd door het hele zorgproces heen; van wellness en preventie tot diagnose, onderzoek, behandeling, zorgbeheer en administratie. Denk aan virtuele gezondheidsassistenten, robots in de ouderenzorg, patiëntenapps, monitoring op afstand, smart wearables, steeds intensiever gebruik van algoritmes, virtuele zorgcentra enzovoort.
Toch is AI nog geen algemeen verschijnsel binnen de zorg. Volgens het National Institute of Health Research is ongeveer 35 procent van de veelheid aan initiatieven klaar om de komende één tot twee jaar op te schalen. Over vijf jaar zou dat al 75 procent zijn van wat er nu speelt. Maar tegen die tijd zal er alweer een veelvoud zijn van nieuwe AI-initiatieven. We weten dat AI veel onderdelen binnen het zorgproces zal beïnvloeden. Daarom is sterke AI governance al op korte termijn een absolute vereiste.
Virtualisatie van zorg
Virtuele zorg is niet een kant-en-klare applicatie, maar heeft ondersteunende architectuur nodig. Stel je voor dat zorg zich afspeelt in één interne en diverse externe zones. In de interne zone bevinden zich onder meer de virtuele zorg services zoals call centers, shared services zoals scan services (MRI, ECT) en PACS, de hele zorgworkflow en het datacenter.
In de externe zones bevinden zich in ieder geval de zones van de patiënten – een school, een woonhuis – leveranciers en diverse decentrale datacenters. Beide zones worden verbonden met cloud services met diverse ecosysteemdiensten die zijn onderverdeeld in de ontsluitende architectuur.
Een voorbeeld: een astmapatiënt van twaalf jaar gebruikt een slim inhaleertoestel. Onderweg naar school gebruikt hij het apparaat twee keer en aangekomen in het klaslokaal direct weer een derde keer.
Daarop waarschuwt het apparaat via de ondersteunende architectuur de schoolverpleegster. Deze voert een astmascore uit, die draadloos wordt gemonitord. Hierop wordt een reeks gebeurtenissen geactiveerd door de ontsluitende architectuur, waaronder het boeken van een eerstelijnszorgafspraak voor de jongen.
Het elektronische gezondheidsdossier wordt bijgewerkt en de ouders van de jongen worden geïnformeerd. Intussen is er een verbinding gemaakt met de pediatrische astmaverpleegkundige in het ziekenhuis via de virtuele zorgarchitectuur voor een consult op afstand.
Het creëren van de juiste architectuur en de virtuele paden is essentieel voor de zorgreizen die patiënten nu en in de toekomst gaan ondernemen.
Digitale geletterdheid
Veel, zo niet alles, valt of staat met de digitale geletterdheid van de zorgprofessional. Zij/Hij zal moeten werken met de technologie die zo een grote rol gaat spelen in de zorg en nu al speelt.
Er zullen de komende vijf tot tien jaar ingrijpende veranderingen plaatsvinden in de workflow. Klinische teams moeten nu al in staat zijn om te kunnen beoordelen in hoeverre bewezen AI algoritmen geschikt zijn voor gebruik in het zorgproces.
Hoe en wanneer moeten ze deze technologieën gebruiken? Hoe gaan ze om met vragen van patiënten? Welke kennis en vaardigheden zijn er nodig om de zelfdiagnoses en therapieën van consumenten in goede banen te leiden? Hoe krijgen ze toegang tot en hoe interpreteren ze DNA-informatie voor de gedeelde besluitvorming?
De roadmap voor digitale geletterdheid rust op vier pijlers:
- innovatie
- onderwijs
- talent
- cultuur
Hier horen vragen bij als: Hoe innoveer je, hoe test je het, en hoe breng je digitale innovatie op schaal voor het volledige personeel? Hoe onderwijs je de medewerkers omtrent de verschillende juridische en sociale kaders. Hoe bepaal je welke mensen het meest geschikt zijn voor bepaalde vaardigheden en kennis? Hoe bevorder je een leercultuur die onbevangen kijkt naar de voors, tegens en ethische implicaties van het gebruik van deze technologieën?
Aanbevelingen
Digitale gezondheidszorg, zorg zonder muren moet betrouwbaar zijn, geïntegreerd en het moet de organisatorische vorm overstijgen. Het zal een hoog niveau van zelfzorg bevatten, met gedeelde besluitvorming en continue aandacht voor data-gestuurde verbetering. Virtualisatie en AI vergen een nieuw ontwerp binnen de huidige serviceniveaus.
Het verdient aanbeveling om te beginnen met het wakker schudden van de stakeholders, en met het evangeliseren van de rijke mogelijkheden van het digitale ziekenhuis. Gebruik de ontwerpprincipes en houdt de drie niveaus in gedachten, aangezien de digitale architectuur alle drie zal beïnvloeden. En, vergeet de mensen niet.
Ontwikkel de roadmap voor digitale geletterdheid. Deze aanbevelingen zijn niet alleen gericht aan de CMIO, maar ook aan de bestuursleden van ziekenhuizen en de andere Chief Officers, want commitment van alle leidinggevende functies is essentieel voor het welslagen van de zorg zonder muren.
Dit artikel is geschreven op basis van een keynote ‘A Digital Blueprint for the Hospital Without Walls’, van Mike Jones, Research Director Healthcare van Gartner, tijdens de ITxpo in Barcelona in november 2019.
