Argos: Hoe een verboden Excelsheet verdachten bijstandsfraude uitkiest

datahandelaren

Een verboden overheidsalgoritme dat bijstandsfraude voorspelde zou al in 2020 afgeschaft zijn, blijkt bij een aantal gemeenten nog in gebruik. Met een Wob-verzoek kreeg onderzoeksprogramma Argos en Lighthouse Reports deze zogeheten fraudescorekaart in handen. Woonwagenbewoner? Zevenhonderd punten.

Ben je alleenstaand, laag opgeleid en woon je in een mindere buurt? En werk je als kapper, bouwvakker of had of heb je een schoonmaakbedrijf? Dan is er een gemeentesysteem dat berekent dat bij jou de kans groot is dat je bijstandsfraude pleegt.

Dat systeem heet de ‘fraudescorekaart’. Dit was een Excelsheet die 158 gemeenten jarenlang hanteerden voor het bestrijden van bijstandsfraude. Gemeenten trokken in 2020 de stekker uit het systeem, meldde dagblad Trouw vorig jaar. Maar uit onderzoek van Argos blijkt dat minstens vier gemeenten er tot en met deze week mee werkten. Dat zijn Nieuwegein, IJsselstein, Houten en Lopik. Zij werkten met een afgeleide versie van de fraudescorekaart: de ‘DPS-Matrix’. Na aanleiding van vragen van Argos besloten zij deze week alsnog met het systeem te stoppen.

Fraudescorekaart

De fraudescorekaart werd in 2003 ontwikkeld onder toenmalig staatsecretaris Mark Rutte van Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de kabinetten Balkenende I en II. De bijstand moest niet langer een  ‘comfortabel vangnet’ zijn maar een ‘opverende trampoline’. dat was althans het idee.

Een burger die aan het loket van één van de 158 gemeenten bijstand vroeg kreeg eerst een vragenlijst. De antwoorden kwamen in het gemeentelijke administratiesysteem en de fraudescorekaart gaf daaraan punten. De kaart profileerde bijvoorbeeld op beroep, woonsituatie, opleidingsniveau, geslacht en de wijk waarin je woont.

Woonwagenbewoners kregen meteen 700 punten, huiseigenaren 0 punten. Was je kunstenaar van beroep, dan leverde dat geen punten op. Kappers kregen 350 punten, waarbij vrouwelijke kappers vanwege hun geslacht 10 procent meer punten kregen dan mannen. Hoogopgeleiden en mensen uit een betere wijk kregen korting op hun score. Zodra de grens van 950 punten werd bereikt zei de computer tegen de ambtenaar: ‘fraude: ja!’. Ook ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ stonden als optioneel in het systeem maar werden in de versie die Argos bekeek niet gebruikt bij de uiteindelijke berekening.

Dat betekent dus dat tot en met 2022 bijstandsaanvragen werden gewogen op basis van risicoprofielen van twintig jaar oud. De gemeenten wisten al die tijd niet waarom burgers als verdacht werden aangemerkt omdat zij geen inzage hadden in de onderliggende berekeningen. Dit is in strijd met de privacywet AVG.

Toetsen

Onderzoekers van de Erasmus Universiteit in Rotterdam hebben in 2008 nog geprobeerd om de aannames in de kaart op waarheid te toetsen, maar dat mislukte door gebrekkige data. De fraudescorekaart diende als adviesmiddel. Uiteindelijk lag de beslissing bij de ambtenaar en niet bij het systeem.

De vier gemeenten die nog gebruik maakten van het omstreden model zeggen daags voor deze publicatie in een gezamenlijk statement dat de DPS-Matrix nooit bepaalde of iemand wel of geen uitkering kreeg maar slechts ‘een hulpmiddel was wie de reguliere en wie de verkorte route doorliep’. Maar ze vertrouwenden in het rekenmodel erachter, verwijzend naar fraudescorekaart.

“Duidelijk is nu, mede dankzij de doorwrochte vraagstelling van Argos, dat de matrix in de loop der tijd niet met enige regelmaat gevalideerd is. Daar zijn we ons niet eerder van bewust geweest. Wij zijn inmiddels gestopt met het gebruik van de DPS-Matrix.”

De uitzending van het radioprogramma van Argos van Human en VRPO luister je hier terug.

Lees ook:

Gerelateerde berichten...