De toezichthouder op de geheime diensten (de CTIVD) deed uitspraak in een klachtprocedure. Bits of Freedam spande die procedure aan en kreeg gelijk. Daardoor moeten de AIVD en MIVD per direct stoppen met het gebruiken en het bewaren van de gegevens van miljoenen mensen. Dit zijn zogeheten ‘bulkdatasets’. Die gegevens, waarvan het merendeel gaat over mensen naar wie de diensten geen onderzoek doen, moeten de organisatie nu vernietigen.
Onbehoorlijk overheidsoptreden
De AIVD en MIVD bewaarden deze gegevens te lang en in strijd met de wet. Blijkt uit het onderzoek van de CTIVD. De toezichthouder geeft aan dat er niet alleen sprake is van een overtreding van de wet, maar ook van onbehoorlijk overheidsoptreden. De geheime diensten kunnen niet meer tegen deze uitspraak in beroep en moeten nu de eis van de toezichthouder uitvoeren.
Stevig toezicht essentieel
Lotte Houwing, beleidsadviseur van Bits of Freedom reageert verheugd: “We zijn heel erg blij dat we deze zaak hebben gewonnen. De geheime diensten hebben verregaande bevoegdheden die diep kunnen ingrijpen op het leven van mensen, dus goede waarborgen en stevig toezicht is daar essentieel. De geheime diensten moeten zich aan de wet houden, maar doen dat keer op keer niet. Deze door datahonger gedreven onrechtmatige praktijk is daar een voorbeeld van, en we zijn dan ook blij dat door onze klacht hier nu definitief een einde aan komt. De gegevens van miljoenen mensen worden hierdoor uit de klauwen van de geheime dienst bevrijd.”
De klacht van Bits of Freedom gaat over de zogeheten ‘relevantiebeoordeling’, een proces dat ervoor moet zorgen dat de gegevens van burgers die als bijvangst in bulk worden binnengehaald zo snel mogelijk verwijderd worden. De geheime diensten beoordelen enorme bergen gegevens nu in zijn geheel als relevant, terwijl daar gegevens van miljoenen onschuldige burgers tussen zitten, waar de geheime diensten nooit onderzoek naar zullen doen. Die gegevens worden volgens de toezichthouder in strijd met de wet bewaard en gebruikt.
Fundamenteel falen
De toezichthouder veroordeelde de praktijk al eerder in een toezichtrapport, maar kon toen niet ingrijpen. Daarvoor was een formele klacht nodig. Houwing: “Dat laat goed zien dat er iets fundamenteel mis is met het systeem. Je zou niet een organisatie zoals Bits of Freedom nodig moeten hebben om de geheime diensten te corrigeren als die zich niet aan de wet houden. Het toezichtstelsel rond de geheime diensten faalt, en dat schaadt de privacy van gigantisch veel mensen. In een vrije democratie heeft een geheime dienst helemaal niets te zoeken in het leven van onschuldige burgers. Daar zouden wij hen niet aan moeten hoeven herinneren.”
Spoedwet
Het is de eerste keer dat partijen een zogeheten class-action klacht indienden bij de toezichthouder. Het is ook de eerste keer dat de afdeling Klachtbehandeling van de CTIVD gebruikt maakt van haar bindende bevoegdheid om onrechtmatig handelen van de geheime diensten een halt toe te roepen. Het kabinet werkt op dit moment aan een nieuwe, tijdelijke spoedwet. Die kent de diensten nieuwe bevoegdheden toe en vermindert het toezicht op de diensten. Daarmee kans de – nu gestopte – praktijk in stand blijven. De PvdA vroeg over de uitspraak van de CTIVD direct een debat met de verantwoordelijk ministers aan.
