De Academische Werkplaats Leven met een Verstandelijke Beperking (AWVB, Tranzo, Tilburg University) ontwikkelde samen met het Universitair Netwerk Ouderenzorg een praktische online tool: Het Wegingskader Cliëntperspectief. Deze tool helpt zorgprofessionals vaststellen of de zorg die mensen met een verstandelijke beperking, dementie of andere hersenaandoeningen in een bepaalde situatie ontvangen, onvrijwillig is. Daarnaast verhoogt het de bewustwording van het cliëntperspectief bij zorgprofessionals.
Met de tool kunnen zorgprofessionals samen met hun collega’s een afweging maken. De tool bepaalt niet welke zorg een zorgprofessional moet inzetten. Dat besluit blijft bij de zorgprofessional, in samenspraak met cliënten en hun naasten.
Ontstaan van de tool
De schrijnende situatie van Brandon, een jongen met een verstandelijke beperking die regelmatig en langdurig met een tuigje aan de muur van zijn kamer werd gefixeerd, leidde in 2011 tot de oprichting van de Denktank Complexe Zorg. “De Denktank kreeg als opdracht om situaties zoals die van Brandon te analyseren en aanbevelingen te doen over de vraag hoe zorg zó te verlenen dat vrijheidsbeperking vermeden of in elk geval ook weer snel afgebouwd kan worden.” Dit zegt Professor Petri Embregts van de AWVB. “Dit sluit aan bij de Wet zorg en dwang, die onvrijwillige zorg zoveel mogelijk wil vermijden, tenzij noodzakelijk om ernstig nadeel te voorkomen. Uit onderzoek in samenwerking met het Amsterdam UMC ontstond uiteindelijk de online tool Het Wegingskader Cliëntperspectief.”
Onderzoek naar cliëntperspectief
“Het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, liet zien dat onvrijwillige zorg bij mensen met een verstandelijke beperking vaak voorkomt.” Is de overtuiging van Embregts. “Vooral maatregelen die direct ingrijpen op het lichaam werden door hen als het meest onvrijwillig ervaren. Maatregelen die indirect zijn, zoals bewegingssensoren in de slaapkamer, werden minder vaak als onvrijwillig gezien. De verschillende deelstudies* maakten inzichtelijk hoe zorgprofessionals gedrag van cliënten kunnen interpreteren om beter te begrijpen hoe zij hun zorg ervaren. Cliënten kunnen een grote diversiteit aan gedrag laten zien dat wijst op het ervaren van onvrijwillige zorg: van agressief gedrag tot meer introverte gedragingen zoals terugtrekken of apathie.”
Van onderzoek naar praktijk
Op basis van de onderzoeksresultaten werd een online tool (website) over onvrijwillige zorg ontwikkeld, in nauwe samenwerking met de zorgpartners van de AWVB. Embregts: “Twee aangesloten zorgorganisaties testten een prototype van Het Wegingskader Cliëntperspectief, dat op basis van hun ervaringen is aangepast. Zo werd de tool door begeleiders in eerste instantie als te talig ervaren en is er veel meer visuele informatie in de vorm van animatiefilmpjes en minder tekst opgenomen. Momenteel vindt in samenwerking met de Academische Werkplaats Viveon (VU) een onderzoek plaats naar het implementeren van de tool en het effect ervan.”
Toepassing in de zorg
Embregts: “De tool is ontwikkeld voor zorgprofessionals die werken met mensen met een verstandelijke beperking, maar ook voor zorgprofessionals in de ouderenzorg, specifiek wanneer zij werken met mensen met dementie. Zij kunnen de tool gebruiken om een goede afweging te maken bij de inzet van (onvrijwillige) zorg. Laat je een cliënt bijvoorbeeld zelf kiezen wat die wil eten of niet, of weet een cliënt dat er medicatie in diens drinken zit? Laat je de cliënt zelf kiezen wat die wil doen tijdens een recreatief moment? Of bij toezicht: weet de cliënt dat er bijvoorbeeld een camera of sensor in diens slaapkamer aanwezig is? De tool is nadrukkelijk géén checklist, maar een stimulans voor zorgprofessionals om zich aan de hand van vragen te verplaatsen in het perspectief van de cliënt. Op die manier kunnen ze bewust een afweging maken over de te verlenen zorg en ondersteuning.”
Positieve ervaringen
Embregts: “De ervaringen met Het Wegingskader Cliëntperspectief zijn positief. Zorgprofessionals geven aan zich meer bewust te zijn van en zich te verplaatsten in het cliëntperspectief. Voor mensen met een verstandelijke beperking die zichzelf niet verbaal kunnen uiten, kan deze tool ervoor zorgen dat zij door hun gedrag – en de interpretatie daarvan door zorgprofessionals – meer eigen regie krijgen. Daarnaast zien zorgpartners van de academische werkplaats diverse mogelijkheden om met de tool te werken. Bijvoorbeeld tijdens trainingen over onvrijwillige zorg, zowel voor nieuwe medewerkers als huidige medewerkers, maar ook tijdens casusbesprekingen en als hulpmiddel voor gesprekken met het netwerk.”
Op dit moment is Embregts betrokken bij onderzoek naar de effectiviteit van drie methoden – waaronder Het Wegingskader Cliëntperspectief – om onvrijwillige zorg te verminderen én wordt onderzocht welke factoren bijdragen aan het slagen of falen van de implementatie ervan.