Onlangs maakte Bits of Freedom de nominaties voor de jaarlijkse Big Brother Awards bekend. De privacypoedelprijzen bieden jaarlijks een overzicht van de stand van privacy in Nederland. Onder de genomineerden staan bekende schandalen en belangrijke incidenten die nauwelijks in de media zijn besproken. Voor de publieksprijs selecteerden de belangstellenden CDA-leider Sybrand Buma en het nieuwe kabinet voor het doordrukken van de controversiële ‘sleepwet’ voor de inlichtingendiensten, en GGZ Nederland die buitengewoon gevoelige patiëntdata van psychiaters deelt met zorgverzekeraars. Voor de expertprijs nomineerde een externe jury Focum, ’s lands grootste handelaar in dataprofielen, de Belastingdienst en Translink, beide voor het onrechtmatig verzamelen en delen van enorme hoeveelheden data van iedere Nederlander.
Een terugkerend patroon bij de Big Brother Awards is hoezeer de politiek lastige privacykritiek negeert en beloften breekt. Buma zei in de Volkskrant dat zijn partij de uitslag van het referendum in maart over de ‘sleepwet’ niet zal respecteren. Terwijl hij vlak voor het Oekraïne-referendum juist plechtig verklaarde dat politici referenda moeten respecteren. “Anders is het klaar met het vertrouwen van de burger.” Rutte III is genomineerd omdat het de ‘sleepwet’ in het regeerakkoord heeft doorgedrukt, ondanks kritiek vanuit diverse hoeken. Of kiezers zich nu wel of niet interesseren voor de afluisterwet, de politieke ongehoorzaamheid appelleert aan een algemener gevoel van wantrouwen in de politiek. ‘Den Haag’ slaat een referendum én inhoudelijke kritiek in de wind. Kiezers vragen zich terecht af welke belangen de politiek nu eigenlijk dient.
De nominaties laten ook de dataverslaving van uitvoeringsinstanties zien. Met name de Belastingdienst bietst als een ware verslaafde naar gevoelige data bij NS, autoleasebedrijven, parkeerautomaten, crèches en minstens 180 (!) andere databronnen. Bovendien onthulde Zembla dat de Belastingdienst door bestuurlijk wanbeleid te weinig goede inspecteurs in dienst heeft en daarom externe consultants inhuurt die onze datadossiers elders onderzoeken – onrechtmatig en onveilig.
Ook GGZ Nederland, DUO en Translink laten data rijkelijk vloeien buiten de eigen organisatie, zonder dat wij het weten of zonder wettelijke basis. Het doemscenario van George Orwells fenomenale boek 1984 is nu realiteit: zodra je op de snelweg rijdt of incheckt met je ov-chipkaart, registreren tientallen overheidssystemen wat je doet.
Ondanks structurele tegenslag bij de politiek, is de burger dom noch lui. Want de rechter staat wél open voor een inhoudelijk debat. Dit jaar heeft de rechter de Belastingdienst, DUO en Translink al veroordeeld voor hun dataverslaving. De sleepwet zal ook door de rechter worden getoetst, dankzij een brede coalitie procederende burgers. Deze trend zal sterk toenemen met de komst van een vloedgolf strenge Europese privacyregels en Europese uitspraken naar aanleiding van de Snowden-onthullingen.
Ieder optreden van de rechter leidt tot een nederlaag voor ‘Den Haag’. Populisten spinnen er garen bij. De oplossing is simpel: blijf bij gedane beloftes. Wees transparant over het specifieke doel van een wet of it-systeem en breidt dat niet stilletjes uit. Als iets niet mag, weersta de verleiding en stuur recidivisten als de Belastingdienst naar de afkickkliniek. Het negeren van privacy levert niet alleen een Big Brother Award op, maar verdiept de kloof tussen burger en politiek.
Axel was in 2009 en 2010 betrokken bij de organisatie van de Big Brother Awards.