Als de bezwaren niet zijn weggenomen, opent een nieuw wetsvoorstel de deur naar een ongekende massasurveillance van Nederlanders. Dat concludeerde de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) in haar advies over het conceptwetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’.
Onderdeel van het voorstel is het monitoren van alle banktransacties van alle Nederlandse rekeninghouders in één gecentraliseerde database. Dit gebeurt met gebruik van algoritmes en betekent een verregaande inbreuk op de bescherming en vertrouwelijkheid van klantgegevens. Het voorgestelde systeem komt volgens het AP in essentie neer op een bancair
Banken moeten nu al individuele controles uitvoeren naar mensen of bedrijven die mogelijk geld witwassen of terrorisme financieren. Ongebruikelijke transacties moeten ze melden bij de autoriteiten. Deze onderzoeken door banken zijn voor veel mensen erg ingrijpend en ingewikkeld. Ook kunnen ze zorgen dat mensen zich als een crimineel voelen.
Het nieuwe voorstel geeft banken bevoegdheden die nog verder gaan. Op basis van het voorstel kunnen banken voor het eerst het betaalgedrag van alle Nederlanders op één gezamenlijke plek verzamelen en monitoren. Dit systeem kan ook tot gevolg hebben dat mensen geheel ten onrechte toegang verliezen tot hun bankrekening.
Risico’s
Banken besteden de monitoring straks uit aan een derde partij, die gebruikmaakt van algoritmes. Bovendien moeten banken met elkaar klantgegevens gaan uitwisselen. De risico’s die dit systeem met zich meebrengt, staan volgens het AP in geen verhouding tot het doel van het wetsvoorstel.
Zo dreigen er bijvoorbeeld situaties waarin mensen die één bank ten onrechte als een risico aanwijst, bij alle andere banken in Nederland ook een kruisje achter hun naam krijgen. Voor zulke mensen kan het praktisch onmogelijk worden om nog ergens een bankrekening te kiezen.
“De voorgestelde monitoring gaat echt veel te ver”, zegt AP-bestuurder Katja Mur. “Al jouw betaalgedrag wordt straks centraal verzameld en met algoritmes in de gaten gehouden, samen met alle transacties van alle andere bankklanten in Nederland. Dit levert risico’s op voor jouw privacy. Je betaalgegevens laten je hele handel en wandel zien. Bijvoorbeeld of jij geld uitgeeft aan een politieke partij, religieuze instelling of psycholoog.”
Mur vervolgt: “Bovendien dreigt het gevaar van discriminatie en uitsluiting. We hebben eerder gezien dat algoritmes mensen kunnen stigmatiseren en in hokjes duwen. De vraag is of banken zich straks vooral gaan laten leiden door wat een computer ze vertelt.”
Om witwassen te voorkomen, bestaan er al Europese en nationale maatregelen. Die maken ook al vergaand inbreuk op de privacy van burgers. De AP wees al eerder op de ruime reikwijdte van de Europese witwasmaatregelen. Dit nieuwe, nationale wetsvoorstel komt daar nog eens bovenop.
Mur: “Goede wetgeving draagt bij aan het aanpakken van witwassen zonder onnodig de grondrechten van alle burgers in te perken. Dat is met dit voorstel zeker niet het geval. Mensen zijn onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Door iedereen standaard in de gaten te houden, wordt er aan dit fundamentele beginsel van de rechtsstaat getornd.”
Lees ook:
- AP: stop ongevraagd doorgeven persoonsgegevens aan kerken
- Hoe forensic ready is jouw organisatie?
