NCTV: extreemrechtse memes ondermijnend en vaak slecht herkenbaar

NCTV: extreemrechtse memes ondermijnend en vaak slecht herkenbaar

Extreemrechtse memes zijn nauwelijks strafbaar en ook online contentbeheer is moeilijk. Dat concludeert de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in het rapport ‘Memes als online wapen: Fenomeenanalyse naar het gebruik van memes door extreemrechts’.

Bedoelingen en effecten van extreemrechtse memes zijn volgens de overheidsinstantie moeilijk aan te tonen. Ondertussen dragen ze wel bij aan de normalisering van extreemrechts gedachtegoed, (online) groeps- en identiteitsvorming. Ze dienen in een enkel geval als mogelijke inspiratie voor geweld. Deze ontwikkelingen kunnen volgens de coördinator het functioneren van de democratische rechtsorde en de nationale veiligheid ondermijnen. “Daarom is het nodig om extreemrechtse memes te herkennen, hun werking te begrijpen, en de samenleving er weerbaarder tegen te maken,” stellen ze in het rapport.

Wat zijn extreemrechtse memes?

Een meme is een idee, uiting of mening gevat in tekst of in visueel materiaal zoals een foto, video of gif-bestand al dan niet voorzien van tekst of geluid. De afbeelding of het bestand wordt online gekopieerd en verspreid. Vaak zijn memes grappig en onschuldig, maar ze dienen ook als instrument om een extreemrechtse boodschap op een laagdrempelige manier te verspreiden zodat deze niet altijd als dusdanig wordt herkend. Met memes kan extreemrechts met name jongeren bereiken die anders niet bereikt zouden worden.

Extreemrechtse memes staan overal op het internet en worden vanuit de extreemrechtse online subcultuur verspreid naar diverse sociale mediaplatformen. Hoe meer contentmoderatie er op een platform plaatsvindt, hoe subtieler de extreemrechtse boodschap in de meme verpakt zit. Alleen zo kan een meme met extreemrechtse boodschap de grotere platformen bereiken, de moderatie omzeilen en uiteindelijk een groter publiek aanspreken. Daarentegen komen volgens het rapport in besloten rechts-extremistische online groepen waar moderatie ontbreekt geregeld expliciete boodschappen en gewelddadige memes voor.

De functies van memes

Extreemrechtse memes hebben vier functies: vermakelijk, informatief, wervend en extremistisch. Vermakelijke extreemrechtse memes lijken onschuldig, maar de boodschap in de meme is dat vaak niet. Informatieve memes attenderen bijvoorbeeld als attendering op nieuwe feitjes of publicaties. Wervende memes bevatten propaganda of verwijzingen naar andere platformen om mensen, vooral jongeren, te interesseren voor extreemrechtse boodschappen en te lokken naar extreemrechtse groepen. Extremistische memes kunnen volgens het NCTV-rapport extremistische handelingen propageren en verheerlijken. Het herkennen van de functies draagt bij aan de beoordeling of een meme onwenselijk of schadelijk is en aan een beter begrip rond de verspreiding van bepaalde memes.

De rol van deze memes kun je volgens het rapport daarom niet afdoen als onbeduidend. “Memes zijn een ‘online communicatiewapen’ van extreemrechts dat op diverse manieren en met verschillende functies kan worden ingezet en waarvan het directe effect niet van tevoren te bepalen is. Via memes kan extreemrechts ongrijpbaar communiceren. De inzet van memes door extreemrechts draagt bij aan de normalisering van extreemrechts gedachtegoed, (online) groeps- en identiteitsvorming en in een enkel geval tot mogelijke inspiratie voor geweld of ander extremistisch handelen. Dit zijn ongewenste ontwikkelingen die het functioneren van de democratische rechtsorde en de nationale veiligheid kunnen ondermijnen. Extreemrechtse memes doen er dus toe, maar kun je door hun dubbelzinnige aard nauwelijks aanpakken via het strafrecht of contentbeheer. Het is volgens het NCTV dan ook nodig om extreemrechtse memes als dusdanig te herkennen, hun werking te begrijpen en te kunnen duiden, en de samenleving er weerbaarder tegen te maken.”

Lees ook: