Of het voorspellen van de toekomst ooit een exacte wetenschap gaat worden, valt te betwijfelen. Toch willen wij weten hoe onze digitale maatschappij er in de toekomst uitziet. En iedere keer weer ontpoppen de meest ongeloofwaardige toekomstvoorspellingen zich achteraf als verbluffend conservatief.
In het beschrijven van de toekomst die ons wacht, spreken we in wezen onze diepste angsten en meest intense verlangens uit. We vangen een glimp op van de diepere emotie die mensen drijft. Want hoe de wereld om ons heen ook verandert, in essentie leren we daarmee iets over onszelf, als individuen, maar ook over ons als mensheid. Wat boven komt drijven zijn onze eigen waardes, dat wat wij werkelijk belangrijk vinden. Wie zichzelf plaatst in een nog onbekende toekomst, komt oog-in-oog te staan met zichzelf. Wie ben ik? Wat is belangrijk voor mij? Wat is mijn unieke bijdrage aan deze wereld? Door vooruit te kijken, trachten we de best mogelijke versie van onszelf te worden. Vanuit deze optiek is de digitale transformatie niets anders dan één grote oefening in zelfreflectie.
Digitopia
Onderzoeksbureau Gartner voerde vorig jaar voor de tweede keer het onderzoek Digitopia uit. Dit is een crowdsourcing onderzoek met maar één vraag: “Hoe ziet het leven eruit in het jaar 2035?” Via social media en klantinteracties konden deelnemers zonder restricties hun toekomstverhaal schrijven in 100 tot 400 woorden. De vangst bestond uit bijna honderd verhalen afkomstig uit 26 landen. Uit deze set ruwe data destilleerde Gartner diverse patronen. Het eerste Digitopia-onderzoek vond plaats in 2014, toen de stip op de horizon in 2030 werd geplaatst. Als we kijken naar de toekomstvisies van toen – hoewel 2030 ook nu nog tien jaar voor ons ligt – zijn die nu al hopeloos gedateerd. De ‘zeitgeist’ van zes jaar geleden was kennelijk heel anders dan nu. Toen was privacy een groot onderwerp, terwijl AI nog nauwelijks een rol speelde. Een van de patronen uit het 2019-onderzoek is dat het sentiment minder negatief is als vaak wordt verondersteld. Over het algemeen zijn mensen positief en realistisch omtrent de toekomst. Het onderzoek onthult drie hoofdthema’s, die in alle verhalen komen bovendrijven. Dat zijn 1) de kleinere kring, 2) de gemaksbubbel en 3) de duurzame maatschappij. Laten we ze stuk voor stuk eens bekijken.
Thema 1: Kleinere kring
Wanneer we denken aan de digitale maatschappij en digitale technologieën, stellen we ons de zaken voor op grote schaal. Meer dan 20 miljard apparaten zijn continue verbonden en het eerste wat een architect vraagt als er een nieuwe technologie wordt gepresenteerd: kan het worden opgeschaald? Maar uit de verhalen komt eerder een tegengesteld beeld naar voren. De wereld die wij zien in de toekomst wordt eerder kleiner. De dingen spelen zich af op een meer menselijke schaal. Het alles met alles verbinden wordt op dit moment misschien een beetje te ver doorgevoerd.
Denk aan 3D-printing, wat in potentie wereldwijde supply chains overbodig kan maken. Eén toekomstvisie beschrijft dat een compleet huis binnen tien uur kan worden geprint. Je begint ’s morgens vroeg en ’s avonds eet je in je nieuwe huis. Ook de economie krijgt meer lokale trekken. Wat je eet en wat je draagt komt bij jou uit de buurt en niet meer van een producent aan de andere kant van de wereld. Ook onze huizen en appartement worden kleiner. Veel van deze verhalen hebben betrekking op onze huidige situatie. Momenteel wordt de helft van ons voedsel door twaalf retailers verstrekt, het wordt door tien producenten gemaakt, en de zaden van verse producten zijn afkomstig van slechts drie bedrijven. Deze ver doorgevoerde concentratie van onze voedselketen baart velen zorgen. Is het nog wel gezond en moeten we het niet op een andere manier organiseren?
Toekomstnostalgie
De verhalenvertellers van Digitopia verbeelden een toekomst die dingen bevat die we in het verleden waardeerden. Dit noemen we ‘toekomstnostalgie’. Iedere generatie doet dit, alleen speelt technologie nu een belangrijke rol hierin. De vraag die wij onszelf daarbij stellen is: wat doet technologie eigenlijk voor ons? Het zou ons gelukkiger moeten maken, maar doet het dat ook echt? Natuurlijk verlost technologie ons van de meeste vervelende klusjes, zodat we meer tijd hebben voor wat we wel graag doen. Een van de toekomstverhalen bevatte nadrukkelijk geen smart home. De domotica die in combinatie met AI veel, zo niet alles, automatiseert – het licht, de verwarming, de voorraad in de koelkast – kwam in dit verhaal doelbewust niet voor. Het is inderdaad de vraag of wij er gelukkiger van worden als AI dat laatste beetje controle dat we nog hebben, weg zou nemen. Er zit iets onbenoembaar bevredigends in zelf het lichtknopje indrukken, met als resultaat: licht. In een ander verhaal is er in 2035 op de hele wereld nog maar één eiland over waar weinig of geen technologie is. Daar op Corsica kan je nog zelf je auto besturen, de smartphones werken er niet, de zonsopkomst en -ondergang zijn nog niet bevuild met allerlei augmented reality. Ook zullen wij in 2035 alleen nog maar geloven wat we met onze eigen ogen kunnen zien in de realiteit, omdat we weten dat alles wat op een scherm wordt getoond zeer waarschijnlijk gemanipuleerd is.
Thema 2: Gemaksbubbel
Een van de rollen van technologie is het gemakkelijker maken van ons leven. Hier komt de overheersende rol van AI duidelijk naar voren. Sommige verhalen hadden wel een erg sterke AI-focus, waarbij de AI bepaalt hoe laat wij moeten opstaan in de ochtend, het meest geschikte ontbijt gezien ons dieet, hoe we het beste door het verkeer kunnen manoeuvreren. Het deelt onze werkdag volledig in en begeleidt ons aan het einde van de dag weer veilig door het verkeer. Na het vooraf bepaalde avondeten, vertelt de AI ons wat de beste avondactiviteit is gezien onze stemming en uiteraard ook hoe laat wij het best kunnen gaan slapen. Of dit werkelijk de meest wenselijke toepassing is van AI, valt uiteraard te bezien.
Veelvuldig doken digital twins op in de verhalen. Zoals chips in het lichaam die onze activiteiten, hartslag, voorkeuren qua eten en drinken, ons koopgedrag en nog veel meer registreren. Het lichaam heeft in 2035 een uniek IP-adres en een digital twin van zichzelf in de cloud die alle herinneringen in beeld en geluid opslaat. Veel verhalen getuigen van realiteitszin en waarschuwen dat hoe meer gemak technologie brengt hoe meer technologie de controle over ons leven overneemt.
Avontuurlijk
Maar je kunt er ook op een andere manier naar kijken. Misschien hoeft technologie ons leven niet gemakkelijker te maken met gestroomlijnde processen en interacties. Misschien heeft technologie eerder de functie om nieuwe dingen mogelijk te maken. Zo hebben we technologie ingezet vanaf het prille begin. We ontwikkelden dingen die ons brachten naar plaatsen en ervaringen waarvan we eerst alleen maar konden dromen. Ze maken het leven niet eenvoudiger, maar avontuurlijker en ambitieuzer. Zo voorspelden enkele verhalen hoe technologie de gezondheidszorg zal transformeren. Zorg vindt thuis plaats, we hoeven nauwelijks meer naar een ziekenhuis. Complexe en gevreesde ziektes worden genezen en de mensheid zal gezonder worden. Het coronavirus was duidelijk niet voorzien. Onafhankelijk van elkaar beschreven vier deelnemers het centrale gezondheidsapparaat van de toekomst: het toilet. Iedere ochtend na een grote boodschap meet het toilet hoe het met jou is gesteld, fysiek en mentaal.
Thema 3: Duurzame maatschappij
Uit de honderd kleine verhalen komt één groot verhaal tevoorschijn: wat verbindt ons als een gemeenschap en hoe boeken we vooruitgang als maatschappij? Zonder antwoorden op deze vragen blijven we zonder richting. Zo roept de hele globaliseringsgedachte tegenwoordig steeds meer discussie op. Maar als globalisering niet het juiste pad is, wat dan wel? Het grote verhaal dat in Digitopia 2035 wordt verteld, gaat over een duurzaam ingerichte maatschappij. Dat heeft betrekking op onze voedselvoorziening, die meer organisch en lokaal zal worden. Technologie wordt ingezet voor opwekking van veel meer duurzame energie. Met de elektrische auto en moderne fabrieken zal de CO2-uitstoot marginaliseren. Ook zal de manier waarop onze economie werkt, grondig worden herzien, met duurzaamheid als leidende factor. De digitale maatschappij van de toekomst zal ook een stevig ethisch framework nodig hebben. De IT-leiders van nu spelen een cruciale rol om met technologie een positieve digitale maatschappij vorm te geven.
Pre mortem analyse
De meest gebruikte definitie van futurisme luidt: het postuleert mogelijke, waarschijnlijke en wenselijke toekomsten, opdat wij ons erop kunnen voorbereiden. Een andere definitie is wellicht meer praktisch: het is de kunst en wetenschap van het nemen van verantwoordelijkheid voor de lange termijnconsequenties van onze hedendaagse acties en beslissingen. Een goed middel hiervoor is om voorafgaand aan ieder project een ‘pre mortem analyse’ uit te voeren. Maak iets dat zogenaamd afkomstig is uit de toekomst. Dit kan een beschrijving zijn of een persbericht over het doorslaande succes van het project, of de kolossale mislukking. Presenteer dit aan de stakeholders van het project of aan de bedrijfsdirectie en stel dan vervolgens de simpele vraag: ‘Wat is er gebeurd?’ Binnen een paar minuten heb je gegarandeerd een boeiende, inspirerende en emotionele discussie over wat tot dat enorme succes of die gigantische mislukking heeft geleid. De diepgang van de inzichten die hieruit voortkomen is vele malen rijker dan wat iedere willekeurige verplichte risicoanalyse zal voortbrengen.
Toekomstbelofte
Een tweede middel is het maken van een toekomstbelofte. Schrijf op hoe jij technologie zal inzetten voor jouw klanten en voor de maatschappij en wees daar open over. Begin bijvoorbeeld met op te schrijven waarvoor je technologie nooit zou inzetten en draai het dan om. ‘Dit is wat ik altijd zal doen met technologie.’ Maak dit kenbaar binnen de organisatie, of, beter nog, zet het op de website. Het is een openbare manier om de verantwoordelijkheid te nemen voor de lange termijnconsequenties van onze hedendaagse acties en beslissingen. Plaats jezelf in die toekomstige wereld en vraag jezelf wat belangrijk is. Wat maakt jou uniek? Welke waarde lever jij? Waar sta jij voor? Ieders verhaal zou hiermee moeten aanvangen.
Dit artikel is geschreven naar aanleiding van de keynote in november 2019, tijdens het Gartner ITxpo symposium in Barcelona: ‘Digitopia 2035 – Why the Future Has a Bad Rep and How the ‘Pragmatic Futurist’ Will Save the Day’.
