Een groep van zestig wetenschappers stuurde gisteren een brandbrief naar de Tweede Kamer over de plannen van het Kabinet om apps in te zetten tegen verspreiding van corona. De groep maakt zich grote zorgen om de gevolgen voor privacy van burgers.
Apps die nu ontwikkeld worden kunnen verstrekkende effecten hebben. Terwijl je juist in crisistijd goed moet afwegen wat wel en niet kan. De brief is ondertekend door wetenschappers van Nederlandse universiteiten die allemaal werken aan AI, Machine learning en e-health.
De groep schaart zich met de brief achter het Corona Manifest dat vorige week verscheen. Ondertekenaars daarvan zijn onder andere Waag, Bits of Freedom, het Platform Burgerrechten, Code for NL en AI Now Institute en vele journalisten en schrijvers. Ook zij stellen dat de bestrijding van het coronavirus niet mag leiden tot afkalving van privacy en fundamentele rechten.
De plannen van het Kabinet gaan vooral om een tweetal apps naar het zelfde idee van de apps in Singapore, maar ook in Duitsland. De app in Duitsland voor het detecteren of je in de buurt bent van iemand met corona werkt met bluetooth. Deze app slaat gegevens op maar deelt deze niet.
Corona-app
Ben je in de buurt geweest van iemand met bevestigde corona, krijg je van de app vanzelf het advies om twee weken thuis te blijven en goed in de gaten te houden of je zelf symptomen krijgt. Daarnaast krijg je de vraag om een tweede corona-app te installeren die het contact met de arts sneller en makkelijke maakt. De bedoeling is dat naast het terugdringen van het virus zo ook nieuwe uitbraken voorkomen worden.
Er zijn vooral privacyzorgen over de eerste app. De vrees is vooral dat de overheid veel locatiegegevens van burgers in handen krijgt en toch opslaat. Bemoedigend is naast de Duitse ook de locatie-app die momenteel in Singapore in gebruik is. Deze app gebruikt ook alleen bluetooth en geen internet voor plaatsbepaling van de gebruikers.
De groep wetenschappers is echter bang dat dergelijke apps toch grote en langdurige nadelige effecten zullen hebben. Ze hekelen in de brief voor de inzet van tracking- en tracing en bestaande gezondheidsapps. “Belangrijk is daarom dat kritisch gekeken wordt naar het nut, de noodzaak en de effectiviteit van dergelijke apps. Alsook naar de impact ervan op het brede sociale systeem inclusief onze fundamentele rechten en vrijheden.”
Vraagtekens
De ondertekenaars stellen grote vraagtekens zowel de effectiviteit nu van dergelijke apps als de effecten op langere termijn. De groep vindt dat dergelijke tech-oplossingen wel zouden kunnen helpen, maar niet de echte grote oplossing is. Inzet ervan moet niet alleen tijdelijk zijn, maar vooral ook transparant. Alleen wat strikt noodzakelijk is moet gebeuren en meer niet.
Als men in de haast geen gebruik maakt van bijvoorbeeld GGD en en testlabs voordat de apps op de markt komen, is volgens de groep het eind zoek. Partijen in recht, sociale wetenschappen, gedragswetenschappen, ethiek, het gezondheidsdomeinen en de systeemwetenschap moeten een rol hebben in de ontwikkeling.
Voorspellen
“Het lijkt er nu op dat de Nederlandse regering de pijlen bijna uitsluitend richt op inzet van de apps. De ondergetekenden van deze brief willen vooropstellen dat digitale technologie een bijdrage kan leveren aan het oplossen van maatschappelijke problemen, maar dat technologie zelden de oplossing is voor een bepaald probleem. Het is dan ook zaak om eerst goed inzichtelijk te krijgen welk probleem men exact wil adresseren en of de apps überhaupt een oplossing bieden voor dat probleem.”
Volgens de groep mag gebruik van de apps onze fundamentele rechten en vrijheden niet aantasten. “Het gebruik van alle apps en technologieën in de bestrijding van de Corona-crisis moet in ieder geval tijdelijk, strikt noodzakelijk, proportioneel, controleerbaar, transparant en toetsbaar zijn.”
Daarbij stellen de briefschrijvers dat de consequenties van de signalering door die app (zoals bijvoorbeeld verplicht isoleren, geen toegang tot werk of winkels, etc.) grote invloed gaan hebben op het (juiste) gebruik van de apps. “Net zo goed als sommige mensen zich nu niet aan bepaalde maatregelen houden, zullen sommige mensen de app niet of (bewust) niet juist gebruiken, bijvoorbeeld om isolatie te voorkomen. Dit zal de effectiviteit en betrouwbaarheid van de apps ondermijnen.”
WHO
De WHO waarschuwde onlangs al voor stigmatisering als gevolg van gebruik van tracking-en tracingapps. “De geschiedenis leert ons dat het samenspel van surveillance en epidemiologie helaas ook kan leiden tot bedreiging en geweld jegens bepaalde groepen. Ook potentiële stigmatisering van zorgprofessionals, die immers continue contact met COVID-19-patiënten hebben, is een punt van zorg.”
Erger is volgens de groep als na enige tijd blijkt dat gebruik van de apps niet voldoende is om een nieuwe uitbraak van het virus te voorkomen. Het maatschappelijke verzet om weer onder sociale afstand regels te gaan leven zal dan groot zijn. De ondertekenaars van de brief stellen dat je eerst goed moet kunnen beoordelen of gebruik van dergelijke apps überhaupt het gewenste effect zal hebben. Daarom zou de overheid eerst andere, minder invasieve oplossingen rond contactonderzoek actief worden onderzocht. Het gaat dam bijvoorbeeld het (tijdelijk) aannemen van meer personeel voor uitvoeren van of ondersteunen bij contactonderzoek.
