Het UWV verzamelde sinds 2019 heimelijk gegevens van uitkeringsgerechtigden. Op de websites uwv.nl en werk.nl van de instantie werd het surfgedrag van alle bezoekers zowel gevolgd als geanalyseerd. Doel was te weten te komen of iemand die een uitkering had stiekem in het buitenland woonde.
Dit blijkt uit onderzoek van de NOS en Nieuwsuur, onder andere op grond van stukken die ze via de Wet Open Overheid (WOO) in handen kregen. Volgens de redacteuren blijft het waarschijnlijk niet bij het algoritme dat wonen in het buitenland moest aantonen, maar dat onderzoek loopt nog.
De Autoriteit Persoonsgegevens eist nu opheldering van het UWV en ook de Autoriteit Consument en Markt stelt een onderzoek in. De instantie zelf betuigt intussen spijt.
Er waren wel alarmsignalen, zo bleek uit het onderzoek, maar desondanks draaide het illegale systeem gewoon door. Het systeem is intussen, sinds begin dit jaar, vervangen. Dat gebeurde in alle stilte, zo ontdekten Nieuwsuur en de NOS.
Naast grote privacyschending van alle gebruikers van de site, glippen de daadwerkelijke fraudeurs hierdoor ook door de mazen heen. Alle lopende onderzoeken naar fraudeurs, volgens beide media 580, zijn stilgelegd. Dit gebeurde ook als de fraude feitelijk al was aangetoond.
Uitermate vervelend
In een reactie aan de beide media zegt het UWV spijt te hebben. “UWV is een publieke dienstverlener en wij stellen hoge eisen aan onze rol. In het geval van onze handhavende taak betekent dit dat zorgvuldig handelen erg belangrijk is. Dat dat ons in dit geval niet gelukt is vinden wij uitermate vervelend,” zo reageert de instantie op de website van de NOS.
De uitkeringsinstantie zegt verder dat het model voordat het in gebruik kwam toch uitvoerig is getoetst. En benadrukt dat als iemand uit het algoritme kwam rollen, dat niet direct reden was om een uitkering stop te zetten.
De UWV-methode is vooral omstreden omdat ontvangers van een WW-uitkering vaak moeten inloggen bij het UWV. Ze kunnen niet om gebruik van de sites uwv.nl en werk.nl heen. Uitkeringsgerechtigden moeten via de site bijvoorbeeld laten zien dat ze daadwerkelijk solliciteren op vacatures en daarmee voldoen aan hun sollicitatieplicht. Verder loopt het het contact met de UWV-adviseurs ook via de sites van de instelling.
IP-adressen
Het UWV verzamelde veel gegevens van de bezoekers. Zo verzamelde de instelling bijvoorbeeld de IP-adressen van alle bezoekers van zowel UWV.nl als Werk.nl, of ze nu ingelogd waren of niet. Zo controleerde de instelling of de bezoeker in Nederland woonde of in het buitenland zat. Daarbij kreeg de bezoeker stiekeme cookies zodat het UWV de bezoekers beter kon volgen. Van de ingelogde bezoekers hield het UWV bij hoeveel tijd zij op de site doorbrachten.
Daarna ging de verzamelde informatie naar een speciaal algoritme met de naam: Risicoscan Verblijf Buitenland. Welke kenmerken daar in zaten is nog steeds niet bekend. Wel is duidelijk dat gebruikers op grond van de uitkomsten van dit algoritme in een hokje terecht kwamen. Wie een hoge risicoscore had, kon op nader onderzoek rekenen.
Uit het onderzoek van NOS en Nieuwsuur blijkt dat het UWV op basis van de uitkomsten van het algoritme 3600 onderzoeken instelde. In 460 gevallen leidde dat tot, wat het UWV betitelt als “aanpassingen van uitkeringen”. Dat zijn bijvoorbeeld boetes.
Harde woorden
Juristen en andere deskundigen hebben op de website van beide media harde woorden over de handelswijze van het UWV. De landsadvocaat uitte eerder al twijfels en in maart kwam tijdens een Commissievergadering de praktijken van het UWV slechts in bedekte termen aan bod. Daarvoor was het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid niet op de hoogte van de problemen.
Uit de WOO-stukken die in handen zijn van de redacties van NOS en Nieuwsuur blijkt verder dat het niet blijft bij algoritmes die illegaal verblijf in het buitenland moet aantonen. De redacties onderzoeken nu ook een algoritme dat zoekt naar uitkeringsgerechtigden “verwijtbaar werkloos” zijn en een risicomodel dat kijkt of gebruikers wel effectief bezig zijn met solliciteren.
Lees ook:
- Overheid gaat meer doen tegen problematische algoritmen
- Cybersecurity nieuwe wet- en regelgeving verandert risicomodellen
